Polityka Energetyczna Państwa do 2040 roku to koordynowany przez Skarb Państwa dokument, który faktycznie chroni państwowe spółki energetyczne, takie jak ORLEN i LOTOS (rafinerie ropy naftowej), PGNiG (dystrybutor i sprzedawca gazu ziemnego) oraz cztery duże spółki energetyczne (PGE, TAURON, ENEA, ENERGA) przed polityką klimatyczną. Jest to sprzeczne z definicją i celem krajowych długoterminowych strategii niskoemisyjnych określonych w rozporządzeniu w sprawie zarządzania Unii Europejskiej, w którym oczekuje się, że państwa członkowskie przedstawią perspektywę dekarbonizacji na kolejne 30 lat.
Gdzie jest polski nLTS?
Obecnie trwają prace nad przygotowaniem polskiej długookresowej strategii niskoemisyjnej, dlatego Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Technologii powołało grupę roboczą w tej sprawie. W momencie publikacji niniejszego raportu odbyło się jednak tylko jedno jej spotkanie bez perspektyw na kolejne. Polskiemu społeczeństwu obywatelskiemu mówi się, że nLTS jest w trakcie konsultacji między różnymi ministerstwami, ale żaden dokument nie został jeszcze udostępniony publicznie. Posiadanie długoterminowej wizji klimatu i energii, która tworzy synergię, aby przyspieszyć inwestycje na rzecz czystej i sprawiedliwej transformacji energetycznej, nie pozostawiając nikogo w tyle, ma ogromne znaczenie dla Polski. Firmy i inwestorzy w kraju borykają się z brakiem długoterminowej perspektywy energetycznej, która mogłaby dać im pewność polityki i wytyczne do działania.
Rekomendacje
Opracowanie krajowej długoterminowej strategii niskoemisyjnej, która ma przyczynić się do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu i pomóc UE osiągnąć cele Porozumienia Paryskiego. Niedopuszczalne jest, aby Polska odkładała działania na rzecz klimatu na później, podczas gdy niszczycielskie skutki zmian klimatu wciąż wpływają na społeczeństwo [19]. Komisja Europejska musi domagać się uzupełnienia dokumentacji krajowej o brakujący dokument nLTS i zachęcić Polskę do wykorzystania tego dokumentu w celu dostosowania swoich celów klimatycznych i energetycznych do celów Europejskiego Zielonego Ładu.
Należy również zauważyć, że nie przeprowadzono żadnych konsultacji publicznych dotyczących przygotowania nLTS, co jest ważnym powodem do niepokoju. W trakcie konsultacji społecznych dotyczących programowania funduszy unijnych, istniał ugruntowany proces przesłuchań publicznych i „odwrotnych” przesłuchań publicznych. Podczas wysłuchania publicznego organizacje pozarządowe i obywatele mogli wyrazić swoją opinię na temat konsultowanego dokumentu. Podczas „odwrotnego” wysłuchania publicznego rząd wyjaśniał, w jaki sposób wykorzystał opinie i uwzględnił zarzuty w dokumencie. Równolegle do przesłuchań odbyły się również konsultacje pisemne. Podobny proces partycypacji społecznej powinien dotyczyć projektowania ścieżek dekarbonizacji w Polsce w dokumencie nLTS.
Proponowane działania
Oprócz wyraźnego zobowiązania do neutralności klimatycznej do 2050 r., polski nLTS powinien obejmować następujące polityki i środki:
- ogromny wzrost efektywności energetycznej z wykorzystaniem mechanizmów ESCO i wszelkich innych mechanizmów, które zwiększyłyby oszczędności energii po stronie konsumenta;
- szybki rozwój energetyki prosumenckiej, z silną rolą spółdzielni energetycznych i magazynów energii w budowaniu oddolnego bezpieczeństwa energetycznego. Powinno to obejmować większe wykorzystanie lokalnie tworzonych przepływów i mechanizmów finansowych, a nie zewnętrznego wsparcia finansowego;
- zdecydowane przesunięcie polityki transportowej w kierunku rozwoju większej liczby kolei, transportu publicznego i infrastruktury rowerowej, w tym efektywnego energetycznie i transportowo planowania przestrzennego;
- rozwiązania oparte na przyrodzie w miastach i nie tylko, aby zmienić sposób wykorzystania wody w polskim systemie hydrologicznym i zwiększyć potencjał pochłaniania dwutlenku węgla;
- silna edukacja ekologiczna, która doprowadziłaby do zmiany zachowań, takich jak ograniczenie korzystania z prywatnych samochodów, zwiększenie transportu publicznego, zmiana diety, ograniczenie marnowania żywności i hierarchiczna gospodarka odpadami, zachęcanie prosumentów, ograniczanie korzystania z samolotów itp.
Czego unikać?
Wreszcie, jeśli polski nLTS ma zapewnić czystą i sprawiedliwą transformację energetyczną w kraju, powinien zdecydowanie unikać następujących problematycznych działań z Polityki Energetycznej Państwa do 2040 roku:
- Utracona szansa na efektywność energetyczną: co skutkuje polityką bardzo wysokiego zapotrzebowania na nową moc w sieci energetycznej. Według oceny Instytutu na rzecz Ekorozwoju w Polsce ok. 50% planowanych nowych elektrowni nie byłoby konieczne, gdyby nowe analizy potencjału wykorzystania efektywności energetycznej zostały wykonane.
- Brak wykorzystania energii odnawialnej: w dokumencie Polityka Energetyczna Państwa zakłada się, że obecne państwowe spółki energetyczne powinny zachować swoją rolę w miksie energetycznym. Cel dla energii odnawialnej to tylko 23-25% w 2030 roku, podczas gdy sytuacja techniczno-ekonomiczna pozwala już na dostarczanie znacznie większej ilości energii odnawialnej, głównie poprzez małe instalacje energetyczne. Polski Think-tank Forum Energii oszacował, że w 2030 roku udział OZE może osiągnąć 43%.
- Data wycofania węgla: data wycofania węgla w 2030 r. dla Polski musi zostać uwzględniona w nLTS. Obecnie podane terminy zamknięcia kopalń i elektrowni węglowych są albo zbyt późne w stosunku do potrzeb, lub ich potencjał sprawiedliwej transformacji i możliwe daty nie są oceniane. Polskie nLTS zdecydowanie powinno zawierać krótki termin wycofywania się węgla i dobrze zaprojektowany plan sprawiedliwej transformacji.
- Zastąpienie węgla gazem ziemnym: spowoduje to zablokowanie kraju w paliwach kopalnych na nadchodzące dziesięciolecia, a inwestycje w gaz ziemny mogą skończyć jako aktywa osierocone. Zastąpienie jednego paliwa kopalnego innym jest bardzo ryzykowne i krótkowzroczne. Polska musi zaprojektować przejście z paliw kopalnych na energię odnawialną w ramach nLTS.
Wreszcie Polityka Energetyczna Państwa przewiduje wprowadzenie energetyki jądrowej w dużych blokach. Stanowi to zagrożenie dla przejścia na czystą energię, ponieważ zablokowałoby wykorzystanie odnawialnych źródeł energii i pochłonęłoby wszystkie zasoby finansowe. W żaden sposób nie pomoże to krajowi osiągnąć neutralności klimatycznej na czas.
Pełny raport CAN-Europe można pobrać pod linkiem: https://caneurope.org/content/uploads/2021/09/NLTS-REPORT.pdf
