Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji Europejskiej w sprawie zarządzania państwa członkowskie są zobowiązane do przygotowania krajowych długoterminowych strategii niskoemisyjnych w celu przedstawienia swojej ścieżki transformacji klimatyczno-energetycznej z perspektywą co najmniej 30 lat. Mimo, że termin składania wniosków upłynął 1 stycznia 2020 r., nadal brakuje strategii krajowych dla siedmiu krajów, a harmonogram oceny istniejących strategii przez Komisję Europejską nie jest jasny.
Nowy raport
Nowy raport, opublikowany dzisiaj przez partnerów projektu UNIFY, ocenia sytuację tych dokumentów w Chorwacji, Czechach, Estonii, Węgrzech, Portugalii, Polsce, Słowenii i Hiszpanii oraz omawia, czy obecny ich stan pomoże Unii osiągnąć neutralność klimatyczną w 2040 roku, co jest wymagane do osiągnięcia celu 1,5°C porozumienia paryskiego w uczciwy sposób. Raport podkreśla, że opracowywanie i wdrażanie długoterminowych strategii krajowych charakteryzuje się bardzo różnymi poziomami ambicji, odpowiedzialności politycznej i udziału społecznego w krajach objętych badaniem.
Czechy nie zaktualizowały swojej długoterminowej strategii w ramach rozporządzenia w sprawie zarządzania i ponownie przedłożyły Strategię Rozwoju Niskoemisyjnego przygotowaną w 2017 r. Chorwacja, Węgry, Słowenia i Hiszpania opóźniły przedłożenie swoich strategii, a polskiego dokumentu nadal brakuje.
Krajowe ambicje
Pod względem ambicji długoterminowe strategie węgierskie, portugalskie, słoweńskie i hiszpańskie zawierają wyraźne odniesienia do celu Unii w zakresie neutralności klimatycznej do 2050 r. i wyznaczają ten sam cel dla kraju. Chorwacki nLTS uznaje cel Unii w zakresie neutralności klimatycznej, ale na poziomie krajowym wspomina jedynie, że „możliwe scenariusze neutralności klimatycznej nadal wymagają opracowania”. W długoterminowych strategiach czeskich i estońskich wyznaczono cel (orientacyjny dla Czech) ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o 80% do 2050 r. w porównaniu z poziomami z 1990 r., które wymagają pilnej aktualizacji. Pozytywne jest to, że węgierska krajowa strategia długoterminowa zawiera dokładny przegląd kosztów i korzyści zarówno scenariuszy późnego działania, jak i wczesnego działania, porównuje je z kosztami zaniechania i stwierdza, że „biorąc pod uwagę uniknięte koszty i dodatkowe korzyści, scenariusz wczesnego działania jest najbardziej opłacalnym scenariuszem”.
Polska zamiast przygotowywać długofalową strategię, która toruje drogę do neutralności klimatycznej, przygotowała uzależnioną od paliw kopalnych Politykę Energetyczną Polski do 2040 roku. Ten koordynowany przez Skarb Państwa dokument faktycznie chroni państwowe duże spółki energetyczne przed ambitnymi działaniami proklimatycznymi.
Krajowe długoterminowe strategie niskoemisyjne mogą odgrywać ważną rolę w planowaniu (i ocenach oddolnych) ścieżek państw członkowskich do neutralności klimatycznej. Mogłyby również zapewnić spójność między krótko- i długoterminowymi politykami na szczeblu krajowym, ponieważ rozporządzenie w sprawie zarządzania wymaga, aby krajowe długoterminowe strategie niskoemisyjne były spójne z krajowymi planami w zakresie energii i klimatu do roku 2030 (KPEiK).
W tym kontekście w raporcie wzywa się Komisję Europejską do jak najszybszego zwrócenia się do wszystkich krajów o brakujące strategie i do przeprowadzenia wspólnej oceny luki w ambicjach.
Komisja powinna wydać zalecenia w celu zlikwidowania tej luki po dokonaniu oceny, jak daleko państwa członkowskie są od celu neutralności klimatycznej.
Komentarze
Wendel Trio, dyrektor Climate Action Network (CAN) Europe, powiedział: „Krajowe strategie mogą odegrać ważną rolę we wdrażaniu celów Europejskiego Zielonego Ładu i powinny utorować drogę dla sprawiedliwego wkładu Europy w ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5°C. Muszą być przygotowane w sposób włączający i powinny być wykorzystywane jako wytyczne dotyczące przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich państwach członkowskich. Możliwości i luki podkreślone w niniejszym raporcie powinny służyć jako punkt odniesienia dla państw członkowskich przy podejmowaniu decyzji, gdzie najlepiej umieścić swoje pieniądze, aby osiągnąć neutralność klimatyczną. Równolegle Komisja Europejska powinna pilnie opublikować swoją ocenę luki ambicji i zaproponować proces zmiany tych długoterminowych strategii, aby dostosować je do celu 1,5°C”.
Wojciech Szymalski, prezes Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju, Polska powiedział: „Brak krajowej strategii długoterminowej to kolejna stracona szansa dla Polski, która dotychczas ograniczała swoją politykę klimatyczną do organizacji międzynarodowych negocjacji klimatycznych. Oznacza to również ignorowanie żądań polskiego społeczeństwa i firm, które domagają się długoterminowej wizji transformacji i krajowej polityki klimatycznej, która przyspieszyłaby wdrażanie odnawialnych źródeł energii i ustabilizowałaby warunki rynkowe transformacji energetycznej”.
Teodóra Dönsz-Kovács, Kampania Funduszy Europejskich MTVSZ – Friends of the Earth Hungary, powiedziała: „Dogłębna ocena trzech możliwych scenariuszy w węgierskim nLTS to pierwszy krok we właściwym kierunku. Jednak ważne byłoby, aby Strategia jednoznacznie oddała głos na scenariusz Early Action, który jest najkorzystniejszy dla klimatu i gospodarki. Niestety, nawet scenariusz wczesnego działania jest uwięziony w ograniczeniach, takich jak zaangażowanie w energię jądrową i rosyjski gaz. Ważne jest, aby odwrócić się od nich i zbadać pełny potencjał odnawialnych źródeł energii, jak przedstawiono w kilku ekspertyzach”.
Ana Márquez, koordynatorka projektu LIFE UNIFY w Hiszpanii: „Strategie wyznaczają ścieżkę dekarbonizacji gospodarek do 2050 r. i torują drogę do neutralności klimatycznej. Hiszpania ma wiele możliwości, aby podążać właściwą ścieżką i przyspieszyć swoje kroki, aby osiągnąć cel przed 2050 r., dzięki ogromnemu potencjałowi odnawialnemu, jeśli szybkie wdrożenie zostanie przeprowadzone z uwzględnieniem planowania przestrzennego i kryteriów zrównoważonego rozwoju, a jej naturalna zdolność pochłaniania dwutlenku węgla zostanie zwiększona dzięki ochronie oraz odtworzeniu ekosystemów bogatych w węgiel. Jeśli chodzi o efektywność energetyczną, Hiszpania powinna wcześnie dać duży impuls do szybkich zmian w sektorach transportu, budownictwa i przemysłu ciężkiego, wspierany przez nowe możliwości inwestycyjne ukierunkowane na zieloną transformację jej planu odbudowy. Przyjazny klimatowi sektor rolny, wzmocniony jako pochłaniacz dwutlenku węgla, a nie utrzymywany jako emiter gazów cieplarnianych, oraz dobrze skoordynowane zarządzanie klimatem na wszystkich szczeblach w Hiszpanii pozostają tematami słabo opracowanymi”.
UWAGA: Unia Europejska włączyła strategie długoterminowe (wówczas nazywane „strategiami rozwoju niskoemisyjnego”) do swojego wewnętrznego ustawodawstwa w tzw. rozporządzeniu w sprawie mechanizmu monitorowania w 2013 r. Kraje takie jak Czechy i Niemcy ponownie przedłożyły swoje „strategie rozwoju niskoemisyjnego” bez wprowadzania znaczących zmian, które zwiększałyby ambicje klimatyczne zgodnie z najnowszymi wytycznymi naukowymi.
Pełny raport w języku angielskim można pobrać pod linkiem: https://caneurope.org/content/uploads/2021/09/NLTS-REPORT.pdf
