Tymczasowe dane za rok 2020, opublikowane niedawno przez hiszpańskie Ministerstwo Środowiska (MITECO), pokazują, że emisje z sektorów ESR zmniejszyły się o 10,4% w porównaniu z rokiem 2019, natomiast emisje z sektorów ETS (które stanowią 32,7% całości) zmniejszyły się o 18,7%.
Jednak w porównaniu z rokiem 2005, będącym rokiem odniesienia dla pomiaru osiągnięć w sektorach ESR, według oficjalnych szacunków całkowite emisje brutto dla tych sektorów spadły o około 24% do 2020 r. (rok 2007 był rokiem szczytowego poziomu emisji gazów cieplarnianych i emisji ESR w Hiszpanii).
Na mocy decyzji 2013/162/UE, 2013/634/UE i 2017/1471/UE roczne przydziały emisji (AEA), czyli krajowe cele ustanowione dla sektorów ESR, które wyznaczają ścieżkę rocznej zgodności na lata 2013-2020 były w Hiszpanii następujące:
Roczny przydział emisji w Hiszpanii, AEA, (ktCO2e) 2013-2020
Emisje Hiszpanii i łączne kredyty na mocy decyzji/rozporządzenia dotyczącego wspólnego wysiłku redukcyjnego (MtCO2e)
W ciągu tych 8 lat emisje były niższe od AEA, a łączna suma zgromadzonych kredytów wyniosła 148 mln ton ekwiwalentu CO2 (MtCO2e) do 2019 r. i szacunkowo kolejne 31 MtCO2e w 2020 r., co daje łącznie 179 MtCO2e na koniec tego okresu. Osiągnięta redukcja emisji w latach 2013-2020 w sektorach ESR wynosi 10%, co jest zgodne z obowiązkiem Hiszpanii wynoszącym 10% na mocy decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego.
Transport
Sektor transportu w Hiszpanii odpowiada za największą część emisji (27,7% całkowitej krajowej emisji w 2020 roku). Ruch drogowy, zwłaszcza pojazdy prywatne, jest zdecydowanie dominującym źródłem emisji (sam transport drogowy odpowiadał za 25,6% całkowitej emisji w 2020 r.). Ograniczenia mobilności wynikające z pandemii Covid zmniejszyły zużycie benzyny i oleju napędowego odpowiednio o 21% i 16,7% w 2020 r., co spowodowało spadek emisji o 18% w latach 2019-2020 do 75,3 MtCO2e, czyli poniżej wartości przewidywanej na rok 2020 w NECP (87 MtCO2e). W interpretacji tego spadku ograniczenia mobilności spowodowane Covid były niewątpliwie głównym czynnikiem, a emisje z transportu stale rosły w latach 2013-2019. Dzieje się tak pomimo szeregu środków mających na celu ograniczenie emisji z transportu (np. zachęty do zakupu pojazdów elektrycznych, inwestycje w transport publiczny i plany zrównoważonej mobilności) i warto zauważyć, że w tym okresie w Hiszpanii znacznie wzrosło posiadanie pojazdów, a w szczególności pojazdów z silnikiem diesla.
Rolnictwo
Emisje z rolnictwa w Hiszpanii w 2020 roku stanowiły 14% całkowitych emisji i wyniosły 38,3 MtCO2e, czyli nieco mniej niż w 2005 roku. Niemniej jednak, wartość ta jest o ponad 10% wyższa niż prognoza dla sektora rolnictwa w hiszpańskim NECP (34,6 MtCO2e), a emisje wzrosły w latach 2013-2020, co odzwierciedla wzrost pogłowia krów i (zwłaszcza) świń oraz wzrost zużycia nawozów w tym okresie. W 2020 r. emisje z sektora hodowlanego będą stanowiły prawie ⅔ całkowitych emisji z rolnictwa. Ponad połowa produkcji mięsa w Hiszpanii jest eksportowana.
Budynki
W 2020 r. emisje z hiszpańskiego sektora budynków mieszkalnych, handlowych i instytucjonalnych wyniosą 24,2 MtCO2e, co stanowi 8,2% całkowitych emisji i jest poniżej poziomów z lat 2005 i 2013, wynoszących odpowiednio 30,8 i 27,3 MtCO2e. Pomimo pewnych wahań, emisje w ostatnich latach wyraźnie spadły, a sektor ten w 2020 r. był znacznie poniżej poziomu przewidywanego w NECP, wynoszącego 28,5 MtCO2e. Interpretacja tendencji w tym sektorze wymaga uwzględnienia czynników demograficznych (liczba ludności, liczba gospodarstw domowych, typologia gospodarstw domowych) oraz wpływu pogody, ale niedawna tendencja spadkowa może częściowo wynikać ze skumulowanego efektu różnych środków łagodzących podjętych w ostatnim dziesięcioleciu (czystsze instalacje grzewcze i chłodnicze, bardziej efektywne urządzenia, renowacja budynków).
Odpady
W 2020 r. emisje w hiszpańskim sektorze odpadów wyniosły 14 MtCO2e (5,1% całkowitych emisji), w porównaniu do 13,3 i 14,6 MtCO2e odpowiednio w 2005 i 2013 r. Z pewnymi wahaniami, od szczytowego roku 2009 (15,6 MtCO2e) nastąpił niewielki spadek emisji w tym sektorze. Sektor odpadów w Hiszpanii jest szczególnie odporny na redukcje emisji, ponieważ dominują w nim odpady rozkładające się na składowiskach, które odpowiadają za ponad 80% całkowitych emisji w tym sektorze. Emisje metanu z zakopanych odpadów są zwykle zbierane dopiero po zamknięciu i zaplombowaniu składowisk.
Gazy fluorowane
Spośród wszystkich źródeł rozproszonych, a zwłaszcza w ramach drobnego przemysłu (nieobjętego systemem handlu uprawnieniami do emisji ETS), największy postęp osiągnięto w zakresie redukcji emisji gazów fluorowanych (patrz szczegóły w dalszej części rozdziału). Jest to jednak sektor o stosunkowo niewielkim udziale w ogólnych emisjach (szacunkowo 2% w 2020 r.; 5,3 Mt CO2e). W 2005 r. emisje z tego sektora wyniosły 10,9 MtCO2e, a w 2013 r. wzrosły do 15,9 MtCO2e. Redukcja w latach 2013-2020 była zatem bardzo znacząca, dzięki szeregowi starannie ukierunkowanych i egzekwowanych środków na poziomie unijnym i krajowym (zob. dalsza część rozdziału).
Hiszpania w ramach ESR 2021-2030: patrząc w przyszłość, hiszpański NECP proponuje cel ESR w postaci 39% redukcji emisji do 2030 r. w stosunku do poziomu bazowego z 2005 r., w porównaniu z minimalnym celem krajowym w wysokości 26% ustanowionym w przepisach dotyczących podziału wysiłków w istniejącym prawodawstwie UE zatwierdzonym w 2018 r. Jest to porównywalne z nową propozycją dla Hiszpanii wynoszącą 38% zawartą w pakiecie Komisji Europejskiej „Fit for 55", więc jeśli zostanie ona zatwierdzona, istniejący hiszpański NECP jest już w pełni dostosowany do nowych propozycji Komisji dotyczących sektorów ESR na 2030 r.
Największe wyzwania związane z osiągnięciem tego celu będą niewątpliwie dotyczyć sektorów transportu, budynków i rolnictwa. W tych sektorach, poza określeniem i opracowaniem odpowiednich środków (większość z nich została już uwzględniona w NECP i krajowym planie odbudowy), konieczne będą większe wysiłki ze strony różnych ministerstw na szczeblu krajowym, a także władz regionalnych i miejskich. Środki muszą być dobrze finansowane, opracowane z myślą o osiągnięciu rezultatów w postaci redukcji emisji, stosowane szybko, skutecznie i w sposób przejrzysty, z zachowaniem ciągłego dialogu między odpowiedzialnymi władzami a zainteresowanymi sektorami, społecznościami i jednostkami na temat potrzeby zastosowania środków i rezultatów osiągniętych dzięki ich zastosowaniu. Konieczne będzie także skoncentrowanie się na identyfikacji i usuwaniu barier utrudniających pomyślne osiągnięcie tego celu i wdrożenie związanych z nim środków, a także zapewnienie gromadzenia i analizowania danych wysokiej jakości, aby móc wykazać, w jakim zakresie środki są przyjmowane, na ile są skuteczne i dlaczego.
Najlepsze praktyki i istotne luki w sektorach ESR
Poziom krajowy
Niektóre z działań wprowadzonych na poziomie krajowym w celu ograniczenia emisji w sektorach ESR to:
- PROJEKTY KLIMATYCZNE promowane przez Fundusz Węglowy na rzecz Zrównoważonej Gospodarki (FES-CO2) w celu wyznaczenia ścieżki transformacji hiszpańskiego systemu produkcyjnego w kierunku modelu niskoemisyjnego.
- PLANY PROMOCJI ŚRODOWISKA mają na celu nadanie impulsu zestawowi konkretnych działań, które przyczynią się do poprawy warunków środowiskowych, w tym działań mających na celu przeciwdziałanie zmianom klimatycznym na poziomie krajowym.
- PROGRAM REHABILITACJI ENERGETYCZNEJ BUDYNKÓW, KODEKS TECHNICZNY BUDYNKÓW oraz SYSTEM CERTYFIKACJI ENERGETYCZNEJ BUDYNKÓW w celu promowania renowacji energetycznej oraz zmniejszenia zużycia energii końcowej i emisji CO2 w zasobach budowlanych.
- Plany MOVES' I II mają na celu zwiększenie zrównoważonej i wydajnej mobilności poprzez złomowanie starych, zanieczyszczających środowisko pojazdów oraz zakup pojazdów elektrycznych lub instalację punktów ładowania.
Poziom lokalny
Na poziomie regionalnym i gmin wprowadzono następujące działania:
- W sektorze rolnictwa: prawidłowe zarządzanie obornikiem i gnojowicą z intensywnych gospodarstw hodowlanych oraz ich przetwarzanie, modyfikacja diety w celu zmniejszenia emisji metanu podczas fermentacji jelitowej, wspieranie rolnictwa ekologicznego i ekstensywnej hodowli zwierząt, właściwe stosowanie (optymalizacja i ograniczenie) nawozów na glebach rolnych, płodozmian, w tym odłogowanie i stosowanie roślin strączkowych, stosowanie technik gospodarowania zapobiegających utracie węgla organicznego z gleb (np. utrzymywanie obojętnej pokrywy roślinnej, utrzymywanie spontanicznej lub wysiewanej żywej pokrywy roślinnej, unikanie uprawy roli na terenach nachylonych, wprowadzanie pozostałości rolnych do gleby), wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w celu zastąpienia paliw kopalnych (np. zastąpienie kotłów na olej napędowy małymi kotłami na biomasę lub nawadnianie słoneczne), zmniejszenie zużycia paliwa dzięki lepszemu i wydajniejszemu zarządzaniu maszynami rolnymi.
- Odpady: główne wysiłki mają na celu zmniejszenie ilości bioodpadów składowanych na wysypiskach, z jednej strony poprzez unikanie wytwarzania takich odpadów, w związku z czym uruchomiono strategię „więcej żywności mniej odpadów", a z drugiej strony poprzez zachęcanie do ich selektywnej zbiórki, a następnie odzyskiwania poprzez kompostowanie lub biometanizację (stopniowe wprowadzanie odpadów organicznych do miejskich systemów recyklingu).
- Transport: środki promujące zmianę środka transportu w odniesieniu do pasażerów i towarów, środki promujące alternatywne paliwa w transporcie, środki promujące efektywność transportu i aktywną mobilność.
- Budynki: rozwój normatywny i regulacyjny mający na celu zwiększenie efektywności i oszczędności w zużyciu energii w budynkach, wraz z aktywną polityką promującą poprawę efektywności energetycznej w istniejących budynkach oraz wysoką efektywność energetyczną w nowych budynkach.
- Mały przemysł: projekty dotyczące efektywności energetycznej w przemyśle, wykorzystanie ciepła odpadowego, kontraktowanie energii elektrycznej ze świadectwem gwarancji pochodzenia odnawialnego, zastępowanie paliw kopalnych źródłami odnawialnymi lub paliwami kopalnymi powodującymi mniejsze zanieczyszczenie.
- Większość z tych inicjatyw opiera się na Europejskim Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), w niektórych przypadkach wspieranym przez tworzenie funduszy krajowych, takich jak Krajowy Fundusz Efektywności Energetycznej. W niektórych przypadkach wykorzystano także dochody z systemu handlu uprawnieniami do emisji ETS. W przypadku emisji z rolnictwa dostępne są różne środki w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Hiszpania nie ma ogólnego krajowego Funduszu Działań na rzecz Klimatu, co wynika z opisanego już dużego rozproszenia odpowiedzialności.
Drobny przemysł: wdrożenie krajowego podatku od gazów fluorowanych
Podatek ten wszedł w życie 1 stycznia 2014 roku i był stopniowo wprowadzany w latach 2014-2016, osiągając poziom 100 euro za tonę od 2016 roku. Jest on nakładany na emisje gazów fluorowanych o mocy grzewczej równej lub większej niż 150.
Na spadek emisji wpłynęło również wdrożenie w 2015 r. systemu kwotowego HFC zawartego w rozporządzeniu (UE) nr 517-2014 w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych. Porównanie z ogólną sytuacją w UE pokazuje jednak, że redukcja emisji na poziomie krajowym w Hiszpanii była lepsza niż w całej UE, a udział Hiszpanii w emisji F-gazów w UE spadł z najwyższego poziomu około 20% w 1999 r. do zaledwie 8% w 2019 r.
Siedem lat po wprowadzeniu podatku emisje gazów fluorowanych w Hiszpanii zostały zmniejszone o ponad 50% w wyniku zmian, jakie zaszły w sektorach wykorzystujących te gazy, a w szczególności w sektorze chłodnictwa i klimatyzacji, który odpowiada za ponad 90% wykorzystania tych gazów.
W nowych obiektach wprowadzono technologie wykorzystujące gazy alternatywne, takie jak CO2 w chłodnictwie komercyjnym lub NH3 w chłodnictwie przemysłowym, natomiast w obiektach istniejących podjęto działania takie jak automatyczne systemy wykrywania wycieków, przestawienie istniejących obiektów na stosowanie gazów fluorowanych o niskim potencjale cieplnym zgodnym z instalacjami lub zamknięcie szaf chłodniczych w supermarketach.
W innych sektorach mniejszościowych stosowanie gazów fluorowanych również przyczyniło się do zmian technologicznych: w sektorze gaśniczym przyczyniło się do promowania gazów alternatywnych w stosunku do gazów fluorowanych, a w przypadku urządzeń elektrycznych wykorzystujących SF6 pomogło w zmniejszeniu wskaźników nieszczelności istniejących urządzeń.
Transport - Ograniczenie ruchu drogowego w miastach
Sektor mobilności i transportu odpowiadał za 24,7% emisji w 2013 r. i w 2020 r. nadal będzie sektorem o największym udziale w całkowitej emisji (27,7%). Pomimo szeregu działań podejmowanych na poziomie sektorów, gmin, kraju i jednostek, emisje z transportu w Hiszpanii są nadal wysokie.
Hiszpańska ustawa o zmianach klimatu i transformacji energetycznej oraz NECP przewidują, że od 2023 roku we wszystkich miastach powyżej 50 000 mieszkańców zostaną wyznaczone strefy niskoemisyjne z ograniczonym dostępem dla pojazdów emitujących najwięcej zanieczyszczeń a w tych działaniach kluczową rolę odegra administracja regionalna i lokalna. Również hiszpański krajowy plan odbudowy po pandemii Covid wprowadza szereg środków mających na celu zmniejszenie emisji z transportu w miastach (np. zwiększone wsparcie finansowe dla miast, przedsiębiorstw i osób prywatnych w celu zastąpienia pojazdów spalinowych pojazdami elektrycznymi i zainstalowania infrastruktury do ładowania). Wprawdzie nie określono jeszcze priorytetów finansowania rozwoju regionalnego na lata 2021-2027, ale podobne środki prawdopodobnie otrzymają wsparcie z EFRR.
Wiele hiszpańskich miast podjęło lokalne działania mające na celu ograniczenie ruchu drogowego i promowanie bardziej zrównoważonej, aktywnej i ekologicznej mobilności miejskiej. Niestety, tym udanym działaniom zwykle nie towarzyszą wyczerpujące dane i skutecznie wymierne wsparcie redukcji emisji lub powiązanie ich ze zobowiązaniami Hiszpanii wynikającymi z ESR. Niektóre z tych najlepszych praktyk można znaleźć w poniższych przykładach:
- Ciudades Que Caminan (Chodzące Miasta) pionierska inicjatywa upowszechniająca politykę przekształcania miast w przyjazne i zdrowe miasta, w których jest mniej transportu prywatnego, a więcej przestrzeni publicznej dla ludzi. Inicjatywie tej przewodzi Pontevedra, której model ruchu pieszego jest już międzynarodowym punktem odniesienia.
- Inicjatywy Barcelona – zrównoważona i aktywna mobilność w tym strategia rowerowa, nowa sieć autobusowa, połączenie sieci tramwajowej, plan generalny dotyczący pojazdów elektrycznych oraz strategia na rzecz mobilności elektrycznej na lata 2018-2024.
- Inicjatywa Málaga – zrównoważona mobilność obejmująca rozpowszechnianie informacji o różnych rodzajach mobilności elektrycznej i aktywnej oraz o infrastrukturze i usługach dostępnych dla ich rozwoju, a także Pakt na rzecz mobilności od 2002 roku.
- Murcia Plan zrównoważonej mobilności miejskiej Move on, zatwierdzony w grudniu 2013 r., ukierunkowany na ochronę środowiska i poprawę zdrowia obywateli, zmniejszenie wpływu transportu na środowisko, przyczynienie się do redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz optymalizację wykorzystania nieodnawialnych zasobów energii i nadanie priorytetu wykorzystaniu zrównoważonego transportu.
- Mobilność w Pampelunie w tym Plan Rowerowy (publiczny system rowerów elektrycznych, ścieżki szkolne, plan na rzecz przyjaznego centrum miasta) oraz nowe przepisy dotyczące mobilności Pampeluna 30.
- Mobilność alternatywna w Pontevedra: Pontevedra została uznana przez UN Habitat za jedno z najwygodniejszych do życia miast europejskich, dzięki jakości urbanistycznej, mobilności i dostępności. Otrzymała także nagrodę Urban Excellence Award.
- Sevilla Oddech: Plan przeciwdziałania zmianom klimatu oraz na rzecz bardziej przyjaznego do życia, zdrowego i zielonego miasta.
- Miejska agencja rowerowa w Walencji mająca na celu stworzenie pierścienia rowerowego otaczającego historyczne centrum miasta i jednoczesnym rozwoju innych ścieżek rowerowych.
- Valladolid, bliskie miasto w tym umożliwienie ruchu pieszego dla ponad 35 000 m2 ulic, 155 km dróg i ścieżek rowerowych, 7 parkingów podziemnych w centrach miast i 7 parkingów wspierających na peryferiach.
- Plan zrównoważonej mobilności i przestrzeni publicznych w Vitoria-Gasteiz przygotowany w 2007 roku i przewidziany do realizacji do 2023 roku, którego punktem wyjścia był Pakt Obywatelski na rzecz Zrównoważonej Mobilności, określający ramy dla nowych wytycznych w zakresie mobilności, które pozwolą utrzymać jakość życia i przekształcić miasta i ich otoczenie w idealną przestrzeń do życia.
Udział społeczeństwa, przejrzystość, informowanie przy ustalaniu krajowych celów sektorowych
Metodologia Mapy Drogowej Sektorów Rozproszonych została wyjaśniona organizacjom pozarządowym zajmującym się ochroną środowiska i przedstawiona Krajowej Radzie Doradczej ds. Środowiska oraz Krajowej Radzie ds. Klimatu (w skład której wchodzą przedstawiciele organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska, organizacji konsumenckich, związków zawodowych, biznesu i rolnictwa, a także, w przypadku rady ds. klimatu, lokalnych samorządów)
Organizacje pozarządowe domagały się jasno skoordynowanego i przejrzystego systemu monitoringu, który pozwoliłby śledzić stosowanie proponowanych środków i oceniać ich skuteczność, zważywszy na różnorodność sektorów, których dotyczą proponowane środki i odpowiedzialnych władz. Taki system nie został jednak wdrożony i tylko w przypadku gazów fluorowanych można wyraźnie powiązać redukcje emisji ze środkami politycznymi.
Badania opinii publicznej przeprowadzone na poziomie krajowym (CIS, Elcano, SEO/BirdLife) i unijnym (Eurobarometr) wielokrotnie wykazują zaniepokojenie opinii publicznej zmianami klimatycznymi i poparcie dla działań na rzecz klimatu. Obywatele Hiszpanii są wielokrotnie wskazywani jako jedni z najbardziej zaniepokojonych zmianami klimatycznymi w UE.
Sukces polityki redukcji emisji w sektorach ESR jest trudny do monitorowania i oceny ze względu na charakter tych sektorów. Jest to szczególnie widoczne w Hiszpanii, gdzie występuje bardzo złożony podział kompetencji w zakresie polityki dotyczącej sektorów ESR pomiędzy szczebel państwowy, 17 regionów autonomicznych, dwa miasta autonomiczne i 8 131 gmin. W poszczególnych sektorach stosuje się wiele różnych podejść do polityki.
W ramach rządu hiszpańskiego cele klimatyczne są nadzorowane przez hiszpańskie Biuro ds. Zmian Klimatu i jego poszczególne departamenty. Hiszpański wykaz emisji gazów cieplarnianych zawiera dobre, aktualne dane dla wszystkich sektorów i przedstawia dane dotyczące emisji oddzielnie dla sektorów ETS i ESR. Wyczerpujące informacje na temat przepisów, polityki i środków są dostępne na stronie internetowej, głównego ministerstwa, choć trudniej jest znaleźć informacje oceniające sukces przyjętej polityki i środków. Sytuację tę mogą poprawić nowe wymogi zawarte w ustawie o zmianie klimatu i przejściu na energię z 2021 roku, dotyczące bardziej znormalizowanego gromadzenia danych oraz powołania niezależnego komitetu ekspertów, który będzie doradzał w zakresie polityki i środków dotyczących klimatu i energii oraz oceniał je.
Ogólnie rzecz biorąc, w Hiszpanii brakuje instytucjonalnego, biznesowego i publicznego zainteresowania „tożsamością", celami i mechanizmami systemu wspólnego wysiłku redukcyjnego oraz wiedzy na ten temat. Zrozumiałe jest, że łatwiej jest się identyfikować z konkretnymi działaniami związanymi z konkretną firmą, sektorem, gminą lub stylem życia (dom, samochód itp.) niż z nieco abstrakcyjną koncepcją systemu ESR. Ogólnie rzecz biorąc, istnieje potrzeba bardziej skoordynowanych i ukierunkowanych kampanii reklamowych i społecznych uświadamiających potrzebę przyjęcia środków, które zapewnią szybką i trwałą redukcję emisji. Za wzór mogą posłużyć publiczne kampanie informacyjne, takie jak kampanie promujące bezpieczną jazdę samochodem, oszczędzanie wody, ograniczanie przemocy w rodzinie, zdrowe odżywianie się czy poszanowanie różnorodności rasowej.
Źródłowe dokumenty i strony internetowe
MITECO, Hoja de Ruta de los Sectores Difusos 2020, https://www.miteco.gob.es/images/es/Hoja%20de%20Ruta%202020_tcm30-178253.pdf
Gobierno de España, Plan de Recuperación, Transformación y Resiliencia, https://planderecuperacion.gob.es/
LIFE Unify, NECP tracker - Spain, https://unify.caneurope.org/policy-areas/necp/spain/
MITECO, Plan Nacional de Energía y Clima (PNIEC 2021-2030), https://www.miteco.gob.es/images/es/pnieccompleto_tcm30-508410.pdf
SEO/BirdLife, Observatorio climático, https://observatorioclima.seo.org/
