Dwa sektory, które poczyniły stosunkowo szybkie postępy to sektor odpadów i sektor budowlany. W sektorze odpadów emisje zmniejszyły się w całym okresie zgodnie z celem sektorowym do 2020 r. (z wyjątkiem 2015 r.). W 2018 r. emisje zmniejszyły się o 7,4%, ale nadal są o 3,6% wyższe od celu na rok 2020. W latach 2005-2018 emisje w tym sektorze zmniejszyły się o 299kt CO2eq, czyli o 40,4%. Stało się tak głównie dzięki takim środkom, jak selektywna zbiórka odpadów, a w szczególności budowa systemów mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych przed ich unieszkodliwieniem. Nadal istnieje możliwość zwiększenia udziału recyklingu i zmniejszenia ilości odpadów.
W latach 2005-2019 emisje w sektorze budowlanym zostały zmniejszone o 45%, czyli o 1347,5 kt CO2ekv. Nadal istnieje potencjał do większej redukcji, zwłaszcza w budynkach sektora publicznego. W latach 2014-2019 w sektorze budowlanym zatwierdzono inwestycje i fundusze publiczne na łączną kwotę 695 mln EUR, co doprowadziło do redukcji emisji o 281,5 kt CO2 ekw.
Zdecydowanie najbardziej problematycznym sektorem jest sektor transportu. Jest on największym źródłem emisji w sektorze nieobjętym systemem handlu uprawnieniami do emisji ETS. W 2018 r. odpowiadał on za 52,9% emisji. Jest to również jedyny sektor, w którym emisje wzrosły w latach 2005-2018 (o 1 408 kt CO2 eq. Czyli o 31,9%). Aby osiągnąć cel tempo wzrostu emisji w sektorze transportu musi zostać odwrócone a emisje znacznie zmniejszone (o 4,9%). Istnieją jednak ogromne możliwości zwiększenia ambicji w sektorze transportu, takie jak dodatkowe środki i inwestycje w publiczny transport pasażerski, bardziej intensywne inwestycje w rozwój sieci kolejowej, budowa infrastruktury rowerowej, zmiany w polityce parkingowej, opłaty drogowe itp. Zgodnie z przyjętym NECP ten ogromny potencjał pozostanie niewykorzystany. W sektorze transportu wsparcie inwestycyjne wyniosło 94,54 mln EUR, a wsparcie płatne 24,59 mln EUR, co spowodowało redukcję emisji o 2,6 kt CO2.
W rolnictwie emisje w 2018 r. były o 5,6 punktu procentowego niższe od celu na rok 2020. W 2018 r. emisje z rolnictwa wyniosły 1 722ktCO2eq, czyli o 0,6% mniej niż wartość bazowa w 2005 r. Zmiany emisji z sektora rolnego są obecnie zgodne z wyznaczonym celem, jednak cel ten został ustalony na bardzo niskim poziomie. Potencjał jest znacznie większy dzięki przyjęciu środków o charakterze transformacyjnym, takich jak promowanie i wspieranie regeneracyjnych, ekologicznych praktyk rolnych oraz promowanie diety opartej na produktach roślinnych.
W sektorze przemysłu (nieobjętym systemem handlu uprawnieniami do emisji) emisje znacznie się zmniejszyły - o 347 kt CO2eq czyli o 22,5% (2005-2018), ale w ciągu ostatnich 5 lat obserwuje się tendencję wzrostową emisji. Zrealizowano 603 projekty MŚP z łącznych zatwierdzonych funduszy w wysokości ok. 60 mln EUR, co przełożyło się na 8,7 kt CO2 eq (2013-2019).
Przeprowadzono analizę kosztów (w ramach projektu Podnebno Ogledalo) dla działań w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w sektorze publicznym, gospodarstwach domowych, przemyśle i transporcie. Wynika z niej, że w 2019 roku wypłacono łącznie 71 mln euro wsparcia, co przełożyło się na redukcję emisji o ponad 57kt CO2 rocznie. Efekty i skuteczność wsparcia z roku na rok są coraz lepsze. W 2019 i 2014 r. wsparcie działań było porównywalne, jednak w 2019 r. osiągnięto dwukrotnie większą redukcję emisji. W 2019 r. potrzeba było nieco mniej niż 1300 EUR wsparcia finansowego, aby osiągnąć redukcję emisji 1 tony CO2. Problem polega jednak na tym, że w 2017 r. ponownie wzrosły dotacje, które są sprzeczne z realizacją celów emisyjnych: wyniosły one 135,2 mln EUR. Najbardziej problematyczne są zwroty podatku akcyzowego od oleju napędowego do celów handlowych.
Najlepsze praktyki i istotne luki w sektorach ESR
W programie operacyjnym dotyczącym redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. Słowenia przewidziała środki mające na celu ograniczenie emisji we wszystkich sektorach nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji, a także pewne środki horyzontalne. Jednak nie wszystkie z nich zostały wdrożone lub nie zostały wdrożone w pełni. Na przykład nie zrealizowano zamiaru wycofania szkodliwych dotacji do 2020 r., ani nie wdrożono planowanej zmiany systemu zwrotu kosztów podróży dla pracowników.
Transport
W sektorze transportu podjęto takie działania, jak promowanie konkurencyjności publicznego transportu pasażerskiego, programy dotacji dla nowych pojazdów niskoemisyjnych oraz dobrowolne zobowiązania w zakresie transportu towarowego i dotacje na zakup nowych pojazdów niskoemisyjnych. Do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w tym sektorze najbardziej przyczyniły się środki mające na celu zwiększenie udziału kolejowego transportu towarowego.
Rolnictwo
W sektorze rolnictwa stosowano środki takie jak wdrażanie metod rolnych o wyższym standardzie, które przyczyniają się do zmniejszenia emisji podtlenku azotu i metanu, programy szkoleniowe, projekty doradcze i demonstracyjne itp.
Budynki
W sektorze budynków wdrożono takie środki, jak zmiana przepisów dotyczących efektywności energetycznej budynków, dotacje i programy pożyczkowe dla gospodarstw domowych i sektora publicznego, system wsparcia dla produkcji ciepła z OZE, kontynuacja działalności sieci doradców energetycznych (sieć ENSVET). Działania, które w największym stopniu przyczyniły się do redukcji emisji, to inwestycje w poprawę charakterystyki cieplnej budynków i inne działania na rzecz efektywności energetycznej, a także zastąpienie oleju opałowego niskoemisyjnymi źródłami energii.
Spośród wprowadzonych środków najlepiej sprawdzają się te, które mają na celu zmniejszenie zużycia energii w budynkach:
Jednym z nich jest program ENSVET, który zapewnia bezpłatne doradztwo energetyczne dla gospodarstw domowych, finansowane przez Ekofundusz - słoweński publiczny fundusz ochrony środowiska. Program oferuje bezpłatne doradztwo dla gospodarstw domowych w zakresie środków efektywności energetycznej w budynkach i jest realizowany przez sieć konsultantów energetycznych rozmieszczonych na terenie całego kraju. Roczny raport funduszu Eco z 2019 r. pokazuje, że zgodnie z metodologią obliczania oszczędności energii i redukcji emisji CO2, 7346 konsultacji zrealizowanych w 2017 r. umożliwiło osiągnięcie w 2019 r. oszczędności energii na poziomie 23,2 GWh i redukcji emisji CO2 o 6025 ton rocznie dzięki działaniu sieci ENSVE.
Drugim przykładem dobrej praktyki jest wdrożenie Artykułu 7 Dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej. W Słowenii obowiązek osiągnięcia oszczędności energii zgodnie z artykułem 7 jest podzielony pomiędzy dostawców energii w Słowenii i Ekofundusz. Celem dostawców jest osiągnięcie 0,75% oszczędności w stosunku do sprzedaży z poprzedniego roku, a celem Ekofunduszu jest osiągnięcie 262 GWh oszczędności rocznie. Dostawcy energii muszą sami finansować te działania, natomiast program Ekofunduszu, który zapewnia wsparcie dla działań na rzecz efektywności energetycznej w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach w postaci dotacji lub niskooprocentowanych pożyczek i jest finansowany z „podatku od efektywności energetycznej", który płacą odbiorcy energii.
Po trzecie, Słowenia może się poszczycić sukcesem programów ZERO i ZERO500 Ekofunduszu dotyczących ubóstwa energetycznego. Program ZERO zapewnia bezpłatne wizyty domowe konsultantów energetycznych w ubogich energetycznie gospodarstwach domowych, porady dotyczące bardziej efektywnego wykorzystania energii i wody, a także bezpłatne pakiety materiałów i urządzeń służących zmniejszeniu zużycia energii i wody. ZERO500 zapewnia 100% dotacji na inwestycje w efektywność energetyczną, takie jak ocieplenie budynku, montaż energooszczędnych okien, zmiana systemu ogrzewania wody na system solarny lub pompę ciepła, montaż systemu rekuperacji. Program jest współfinansowany z Funduszu Spójności i Krajowego Funduszu Klimatycznego. Szacowane oszczędności w programie ZERO wynoszą 320 kg CO2 rocznie na gospodarstwo domowe. Nie ma dostępnych danych dotyczących oszczędności emisji dla programu ZERO500.
Udział społeczeństwa, przejrzystość, informowanie przy ustalaniu krajowych celów sektorowych
Program operacyjny na rzecz redukcji emisji do 2020 r., który zawiera cele i środki służące osiągnięciu celu redukcji emisji do 2020 r., został przyjęty przez rząd w ramach zwykłego procesu decyzyjnego, w którym mogli brać udział różni interesariusze. Cele określone w PO dla gazów cieplarnianych w 2020 r. wykraczają poza cele wyznaczone Słowenii przez ESR (oficjalny cel ESR wynosi +4%, cel PO w zakresie emisji gazów cieplarnianych wynosi -7%).
Dane dotyczące gazów cieplarnianych są publicznie dostępne i aktualne. Rejestry emisji są dostępne publicznie, a dane są gromadzone na osobnej stronie przez Słoweńską Agencję Środowiska. Publikowane są roczne raporty z postępu prac. Raporty są zgodne z programem operacyjnym dotyczącym redukcji gazów cieplarnianych i odnotowują osiągnięte postępy. Niektóre wybrane działania są przedstawiane bardziej szczegółowo wraz z przeglądem dodatkowych korzyści i barier zidentyfikowanych podczas wdrażania, w tym propozycji rozwiązania tych problemów. Nie ma jednak oficjalnego organu, który nadzorowałby działania i postępy w realizacji celów klimatycznych.
Według danych z REUS (który prowadzi badania nad efektywnością energetyczną w Słowenii) 82% gospodarstw domowych w Słowenii zastanawia się nad tym jak zwiększyć efektywność wykorzystania energii, a 92% organizacji, które brały udział w badaniu przyznaje, że może zmniejszyć zużycie energii w sektorze publicznym za pomocą prostych środków.
Źródłowe dokumenty i strony internetowe
Arso Okolje, Izpusti toplogrednih plinov, http://kazalci.arso.gov.si/sl/content/izpusti-toplogrednih-plinov-6
EEA, Tendencje i prognozy w ramach prawodawstwa dotyczącego wspólnego wysiłku redukcyjnego https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-cme/products/etc-cme-reports/etc-cme-report-8-2020/@@download/file/ETCCME_report8_2020.pdf
Eko Sklad, Letno Poročilo Eko Sklada, Slovenskega Okoljskega Javnega Sklada, Za Leto 2019, https://www.ekosklad.si/informacije/o-skladu/letna-porocila/letno-porocilo-2019
LIFE ClimatePath 2050, Podnebno ogledalo 2020 Ocena doseganja ciljev https://www.podnebnapot2050.si/wp-content/uploads/2021/01/PO2020_Zvezek1_Cilji_Dopolnitev_Koncen_2021-01-21.pdf
LIFE ClimatePath 2050, Podnebno ogledalo 2020 Stavbe, https://www.podnebnapot2050.si/wp-content/uploads/2021/01/PO2020_Zvezek3_Stavbe_Koncen_2021-01-21.pdf
LIFE ClimatePath 2050, Podnebno ogledalo 2020 Ostali sektorji, https://www.podnebnapot2050.si/wp-content/uploads/2021/01/PO2020_Zvezek5_Ostali_sektorji_Koncen_2021-01-21.pdf
LIFE ClimatePath 2050, Podnebno ogledalo 2019 Kmetijstvo, https://www.podnebnapot2050.si/wp-content/uploads/2019/06/Podnebno_Ogledalo_2019_Zvezek4_Kmetijstvo_KONCNO-2.pdf
LIFE ClimatePath 2050, Rezultati Slovenije, Letno Podnebno Ogledalo, https://www.podnebnapot2050.si/rezultati-slovenije/letno-podnebno-ogledalo/
LIFE Unify, NECP tracker - Slovenia, https://unify.caneurope.org/policy-areas/necp/slovenia/
Republika Slovenija Računsko Sodišče, REVIZIJSKO POROČILO: Uspešnost doseganja ciljev na področju zmanjševanja izpustov toplogrednih plinov, https://www.rs-rs.si/fileadmin/user_upload/Datoteke/Revizije/2021/Izpusti/IzpustiTP_RSP_RevizijskoP.pdf
REUS, https://www.reus.si/
