Jednak bez zobowiązań krajowych, np. w ramach ESR, Niemcy najprawdopodobniej znalazłyby się w jeszcze gorszej sytuacji. Rząd federalny znalazł się pod presją dopiero wtedy, gdy raporty prognostyczne z 2013 i 2017 roku wykazały, że krajowe cele na 2020 rok mogą nie zostać osiągnięte, a kraj nie jest na dobrej drodze do osiągnięcia już prawie nieaktualnego celu na 2030 rok, zakładającego redukcję emisji w sektorach ESR o -38%. Zbliżające się płatności za zaniedbaną ochronę klimatu, które wpłynęłyby do innych państw członkowskich bez realnej wartości dodanej dla Niemiec są tym bardziej istotne, że rząd federalny zapłaciłby i już zaplanował pieniądze (około 200 mln euro) w budżecie federalnym. Ogólnie rzecz biorąc groźba nieosiągnięcia celu wraz z obowiązkiem zapłaty w kontekście rosnącego ruchu klimatycznego (np. z FFF) stworzyła polityczny moment, w którym można było poważnie przedyskutować federalną ustawę klimatyczną i skuteczne środki dla sektorów ESR.
Jesienią 2019 roku rząd przedstawił federalną ustawę klimatyczną, której towarzyszył program ochrony klimatu 2030. Program ten obejmował nowy instrument dla sektorów transportu drogowego i budownictwa: krajowy system handlu uprawnieniami do emisji. Pokazuje to, jak ważna jest krajowa odpowiedzialność za ochronę klimatu, a ESR jest jednym z kluczowych narzędzi do jej osiągnięcia.
Potencjał redukcji emisji jest ogromny. Poniżej przedstawiono skumulowane emisje w Niemczech na przestrzeni 15 lat (2005-2018) w mln t CO2 eq dla następujących sektorów:
- rolnictwo: 996
- sektor budowlany: 1 889
- transport drogowy: 2.140
- odpady: 199
Emisja gazów cieplarnianych w Niemczech w 2019 roku (i w 2005 roku dla porównania) w mln t CO2 eq:
- rolnictwo: 2005: 70 - 2019: 68 (osiągnięta redukcja emisji: 2 mln t CO2 eq)
- sektor budowlany: 2005: 154 - 2019: 122 (osiągnięta redukcja emisji: 32 mln t CO2 eq)
- transport drogowy (dane z 2018 r.): 2005: 154 - 2018: 156 (osiągnięta redukcja emisji: -2 mln t CO2 eq)
- odpady: 2005: 21 - 2019: 9 (osiągnięta redukcja emisji: 12 mln t CO2 eq)
Cele budżetów emisji dla sektorów ESR do roku 2030 w Niemczech w mln t CO2 ekwiwalentu, od roku 2021 (zgodnie ze zrewidowaną w 2021 r. niemiecką ustawą klimatyczną):
- rolnictwo: 56
- sektor budowlany: 67
- transport (w tym drogowy): 85
- odpady: 4
Zebranie informacji o najlepszych praktykach i istotnych lukach
Program ochrony klimatu 2030 od 2019 roku przewiduje środki dla wszystkich sektorów oraz instrumenty międzysektorowe. Został on przyjęty przez gabinet federalny w październiku 2019 roku i został nieznacznie uzupełniony wiosną 2021 roku o niewielkie „dodatkowe" środki ochrony klimatu oraz lekki „dodatkowy" szybki program ochrony klimatu w związku z przeglądem niemieckiej ustawy o ochronie klimatu w 2021 roku (i jej zaktualizowanymi celami), której celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2045 roku (zamiast do 2050 roku). Kolejne programy działań na rzecz klimatu spodziewane są w 2022 roku, po przeglądzie ustawy o ochronie klimatu i jej zaktualizowanych celach na lata 2030 i 2045.
System nETS dla transportu i budynków
Głównym nadrzędnym działaniem programu od 2019 r. jest wprowadzenie krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (nETS) dla sektorów transportu i budynków, który zacznie obowiązywać od stycznia 2021 r. Dzięki wprowadzeniu stopniowo rosnącej ceny za emisje ze spalania oleju opałowego, gazu ziemnego, benzyny i oleju napędowego, instrument ten ma na celu uatrakcyjnienie w przyszłości przyjaznych dla klimatu alternatyw oraz decyzji inwestycyjnych w obszarach ciepła i transportu.
Wprowadzenie krajowych opłat za emisję CO2 ma swoje umocowanie w ustawie o handlu uprawnieniami do emisji paliw (BEHG). Środek ten stanowi początek i powinien, zgodnie z NECP, umożliwić Niemcom niemal dokładne osiągnięcie celu krajowego na 2030 rok, wyznaczonego w 2014 roku, zwłaszcza w odniesieniu do emisji w sektorach ESR, a konkretnie w transporcie i ciepłownictwie. Obecne dochody są wykorzystywane na tzw. Fundusz Energii i Klimatu, za pośrednictwem którego wspierane są głównie cztery działania. Po pierwsze: stabilizacja cen energii elektrycznej, po drugie: zwiększenie dodatku na dojazdy do pracy, po trzecie: zwiększenie wsparcia dla budownictwa mieszkaniowego i po czwarte: inne środki wsparcia, na przykład dla pojazdów elektrycznych.
Ceny w systemie nETS są początkowo stałe, a później będą ustalane przez rynek. Obecnie ustalone ceny za tonę CO2 rocznie do 2026 r. (2021: 25 €/t; 2022: 30 €/t; 2023: 35 €/t; 2024: 45 €/t; 2025: 55 €/t; 2026: 55-65 €/t) nie są wystarczająco wysokie, aby w odpowiednim czasie wywołać niezbędny efekt sterujący, zwłaszcza w odniesieniu do zbliżającej się aktualizacji celów ESR zaplanowanej w pakiecie „Fit for 55”. Ponadto stanowią one zagrożenie dla akceptacji społecznej, ponieważ jeśli pozostaną niezmienione i nie będzie regulacji cen od 2027 roku, konieczny będzie szybki wzrost cen w krótszym okresie czasu (między 2027 a 2030 rokiem), aby utrzymać właściwy kurs. Realne jest ryzyko eksplozji cenowej o bardzo negatywnych skutkach społecznych. Dlatego konieczne jest jak najszybsze ustalenie wyższych cen w najbliższej przyszłości, korytarz cenowy do 2030 roku oraz nowe środki kompensacji społecznej (zwłaszcza na obszarach wiejskich). Wszystkie przychody powinny zostać zwrócone dotkniętym tą zmianą gospodarstwom domowym: jednym z elementów mogą być obniżone opłaty za energię elektryczną, ale ważniejszą część przychodów należy przeznaczyć na dywidendę klimatyczną (płatność ryczałtową dla wszystkich gospodarstw domowych). Ponadto to właściciele, a nie lokatorzy, powinni płacić za wzrost rachunków za ogrzewanie spowodowany ceną emisji dwutlenku węgla.
Program Ochrony Klimatu 2030
Oprócz nowego krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (BEHG), program ochrony klimatu 2030 określa szereg działań mających na celu osiągnięcie celów klimatycznych ustalanych corocznie dla każdego sektora do 2030 roku. Program ochrony klimatu 2030, który został opublikowany w 2019 roku i uzupełniony w 2021 roku, obejmuje wiele dotacji, ale brakuje w nim wyraźnej ambitnej polityki po stronie popytu (np. zmniejszenie popytu na samochody napędzane paliwami kopalnymi). Niezbędny jest wzmocniony zestaw środków politycznych obejmujący skuteczne instrumenty uzupełniające (nie tylko ceny emisji dwutlenku węgla). Poniżej przedstawiono niektóre z obecnie stosowanych środków w odniesieniu do sektorów ESR:
- Transport: zwolnienie podatkowe dla pojazdów elektrycznych, kampania i zachęty dla e-mobilności (bon na zakupy), reforma podatku od pojazdów związana z emisją CO, programy inwestycyjne dla stacji ładowania. Ponadto: więcej pieniędzy na transport publiczny, ścieżki rowerowe i transport kolejowy, nieco tańsze bilety kolejowe i nieco droższe bilety lotnicze.
- Sektor budowlany: zachęty podatkowe dla remontów związanych z energią, programy finansowania wymiany ogrzewania, brak nowych olejowych systemów grzewczych od 2026 r. (oraz dalszy rozwój standardów energetycznych poprzez przepisy regulacyjne).
- Rolnictwo: wdrożenie i egzekwowanie rozporządzenia w sprawie nawozów, rozszerzenie dopłat do rolnictwa ekologicznego, wsparcie dla gleb, lasów i torfowisk w celu zapewnienia ich funkcji ochrony klimatu.
- Odpady: poprawa wentylacji składowisk odpadów.
Jak wspomniano powyżej, w 2022 roku, po przeglądzie ustawy o ochronie klimatu w 2021 roku, oczekuje się kolejnych programów działań na rzecz klimatu w tych sektorach. Sektorowe podejście ustawy, powiązane z rocznymi budżetami poszczególnych sektorów, nakłada na każde ministerstwo jasną odpowiedzialność, a także oznacza wzmożoną współpracę międzyresortową.
Udział społeczeństwa, przejrzystość, informowanie przy ustalaniu krajowych celów sektorowych
Niemcy, jako demokratyczne państwo konstytucyjne, poważnie traktują rządy prawa. Odbyło się wiele wysłuchań dotyczących konkretnych aspektów federalnej ustawy klimatycznej (zarówno w okresie poprzedzającym jej pierwszą publikację w 2019 roku, jak i w okresie poprzedzającym nowelizację w 2021 roku) oraz programu ochrony klimatu 2030 w komisjach specjalistycznych i partyjnych grupach parlamentarnych Parlamentu (Bundestagu).
W związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego w Karlsruhe z kwietnia 2021 roku o konieczności aktualizacji ustawy klimatycznej w celu uwzględnienia praw podstawowych przyszłych pokoleń, rząd podjął decyzję o nowelizacji ustawy klimatycznej. Projekt ustawy zmieniającej federalną ustawę klimatyczną z 2019 roku został publicznie skomentowany przez kilku interesariuszy, w tym społeczeństwo obywatelskie, a projekt z 7 lipca 2021 roku został publicznie udostępniony na stronie internetowej rządu.
W Niemczech dane dotyczące gazów cieplarnianych są publicznie dostępne i regularnie aktualizowane. Dane dotyczące gazów cieplarnianych i energii są aktualizowane co najmniej raz w roku i publikowane na kilku oficjalnych stronach internetowych rządu (np. Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Gospodarki i Energii) oraz agencji rządowych, takich jak Federalna Agencja Ochrony Środowiska (Umweltbundesamt). Co roku publikowany jest raport monitorujący stan transformacji energetycznej.
Ponadto nowy niezależny organ ekspertów ds. klimatu: tzw. „Rada Klimatyczna" (Klimarat) wprowadzona ustawą klimatyczną 2019 monitoruje postępy w redukcji emisji w Republice Federalnej. Rada analizuje szacunki dotyczące gazów cieplarnianych za poprzedni rok przedstawione przez Federalną Agencję Ochrony Środowiska, a także założenia, na których opierają się informacje o efekcie redukcji gazów cieplarnianych w ramach natychmiastowych środków i programów ochrony klimatu. Gdy rząd federalny zmienia dopuszczalne roczne emisje w niemieckiej ustawie o ochronie klimatu, rada ekspertów wydaje opinię, aktualizuje plan ochrony klimatu 2030 i decyduje o kolejnych programach ochrony klimatu. Ponadto niemiecki Bundestag lub rząd federalny mogą zlecić Radzie Ekspertów ds. Kwestii Klimatu przygotowanie specjalnych raportów.
Źródłowe dokumenty i strony internetowe
BEHG, Gesetz über einen nationalen Zertifikatehandel für Brennstoffemissionen, https://www.gesetze-im-internet.de/behg/BJNR272800019.html
BMU, Klimaschutz in Zahlen, https://www.bmu.de/fileadmin/Daten_BMU/Pools/Broschueren/klimaschutz_zahlen_2020_broschuere_bf.pdf
BMU, Lesefassung des Bundes-Klimaschutzgesetzes 2021 mit markierten Änderungen zur Fassung von 2019, https://www.bmu.de/fileadmin/Daten_BMU/Download_PDF/Klimaschutz/ksg_aendg_2021_3_bf.pdf
BMU, Mehrklimaschutz, https://www.bmu.de/mehrklimaschutz/
LIFE Unify, NECP tracker - Germany, https://unify.caneurope.org/policy-areas/necp/germany/
