Podczas gdy w obecnej dekadzie przewiduje się stosunkowo znaczące redukcje, jako że estoński cel ESR na rok 2030 wynosi -13% (-24% w przypadku propozycji „Fit for 55”), dotychczasowe postępy w tych sektorach mają niewiele wspólnego z sukcesami. Sektor budowlany może być postrzegany jako ten, w którym dotychczasowe wysiłki na rzecz redukcji emisji odniosły największy sukces.
W sektorach objętych ESR od 2005 r. nastąpił niewielki wzrost emisji. Brak jest kompleksowych dostępnych publicznie danych na temat efektywności kosztowej środków wdrożonych w ramach sektorów ESR, mimo że Ministerstwo Środowiska pracuje nad stworzeniem lepszego systemu oceny ex-post i ex-ante tych środków.
W 2018 r. opublikowano szczegółowy dokument zlecony przez odpowiednie ministerstwa, oceniający opłacalność środków w sektorze ESR (zarówno istniejących środków w ramach WEM, jak i dodatkowych środków w ramach WAM). Jednak dokument ten zawiera jedynie informacje na temat postrzeganej efektywności kosztowej środków, a nie rzeczywiste dane na temat efektywności kosztowej już wdrożonych środków. Konkretne informacje są dostępne tylko dla wybranych działań, takich jak działania w sektorze budowlanym oraz działania dotyczące pojazdów niskoemisyjnych.
Spośród wszystkich sektorów objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym, transport może mieć największy potencjał redukcyjny, ponieważ jego emisje stanowią największą część emisji w ramach ESR w Estonii. W przeszłości przewidywano, że emisje z transportu wzrosną nawet w dekadzie tuż przed 2030 r. ze względu na wzrost motoryzacji i nieekonomiczną flotę samochodową (zarówno starą, jak i nową). Działania podjęte do tej pory przez rząd w sektorze transportu obejmują przeznaczenie środków na elektryfikację transportu kolejowego i wspieranie przejścia na transport publiczny wykorzystujący biogaz w większych miastach, a także programy wsparcia dla samochodów elektrycznych (choć na niewielką skalę).
W nowym Planie rozwoju sektora transportu na lata 2021-2035 przyznano jednak, że powyższe działania będą niewystarczające. Ponieważ lwia część emisji w sektorze transportu pochodzi z transportu drogowego (zwłaszcza z samochodów prywatnych), środki fiskalne stają się coraz bardziej konieczne, aby uczynić flotę samochodową bardziej ekologiczną i ograniczyć emisje. Byłaby to niezwykła zmiana, ponieważ do tej pory Estonia unikała stosowania środków fiskalnych w celu dalszego wspierania ekologicznej transformacji w sektorze transportu. Naturalnie, gdy przyjmuje się zasadę „użytkownik płaci", trudno jest wdrożyć środki fiskalne w celu walki z motoryzacją i zachęcenia ludzi do korzystania z tańszych flot samochodowych. Jest to złożone zadanie, którego niewiele partii politycznych chce się podjąć w swoim programie. Aby obniżyć poziom emisji, konieczna byłaby zmiana środków transportu na większą skalę.
Kolejnym trudnym do ruszenia sektorem, który również ma znaczny udział w emisji, jest rolnictwo. Zgodnie z obecnymi prognozami, przy założeniu rosnącej wielkości produkcji, emisje w tym sektorze będą rosły nawet do 2050 r. Według dokumentu z 2018 r. dotyczącego efektywności kosztowej środków, najbardziej opłacalnym środkiem w sektorze rolnictwa byłby siew bezpośredni. Pociągałoby to jednak za sobą tragiczne konsekwencje dla środowiska, mimo pozytywnego wpływu z punktu widzenia klimatu, dlatego nie jest uważane za najlepszą opcję obniżenia emisji. Zamiast tego produkcja biogazu (biometanu) jest postrzegana jako jedna z najlepszych opcji redukcji emisji w sektorze rolnictwa w obecnej dekadzie, mimo że jest droższa.
Inne sektory, poza transportem i rolnictwem, mogą być łatwiejsze do zagospodarowania. Jednak potencjał redukcji związany z tymi sektorami jest bardziej ograniczony, ponieważ ich udział w emisji jest znacznie mniejszy lub już wyznaczyły sobie bardziej ambitne cele.
Najlepsze praktyki i istotne luki w sektorach ESR
Jak wspomniano wcześniej, nakreślenie najlepszych praktyk w zakresie redukcji emisji w estońskich sektorach ESR może być nieco skomplikowane, ponieważ do 2020 roku emisje mogły rosnąć i nie musiały być redukowane na mocy rozporządzenia w sprawie decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego. Niezależnie od tego, niektóre sektory w ramach ESR już odniosły większy sukces w redukcji emisji, podczas gdy transport i rolnictwo można przedstawić jako negatywne przykłady sektorów, w których wpływ wszelkich wdrożonych do tej pory środków klimatycznych miał marginalne znaczenie.
Budynki
Sektor budynków może być przedstawiony jako najlepsza praktyka w zakresie wdrażanych środków, jak również wyznaczania ambitnych celów. Z pomocą funduszy unijnych wdrożono kilka udanych programów zachęcających do wykorzystywania energii odnawialnej w budynkach, a także do poprawy efektywności energetycznej. W ciągu tej dekady powodzeniem cieszyły się dotacje na prace remontowe poprawiające efektywność energetyczną (zarówno dla dużych jak i małych budynków mieszkalnych). Dotacje te są rozdzielane przez Kredex, fundację powołaną przez Ministerstwo Gospodarki, i wykorzystują zarówno fundusze spójności UE, jak i wkład własny Estonii. Ponadto w sektorze budowlanym przyznano dotacje na wymianę kotłów wykorzystujących źródła kopalne na alternatywne rozwiązania oparte na energii odnawialnej.
Na bieżącą dekadę przewidziane są również ambitne remonty w sektorze budowlanym oraz inwestycje w efektywność energetyczną. Trudno jest ocenić, w jakim stopniu środki te można przypisać wyłącznie krajowym celom ESR, ponieważ przyczyniają się one również do realizacji celów w zakresie energii odnawialnej i efektywności energetycznej.
Odpady i drobny przemysł
W przypadku odpadów i małoskalowych procesów przemysłowych objętych sektorem ESR potencjał redukcji jest ograniczony, ponieważ stanowią one jedynie niewielką część całkowitych emisji. W przypadku obu sektorów przewiduje się, że wystarczająca redukcja emisji będzie możliwa do osiągnięcia w ramach już istniejących lub planowanych środków. Chociaż cele wyznaczone dla sektora odpadów można uznać za ambitne, są one związane ze zwiększonym recyklingiem i ograniczeniem składowania odpadów. Warto wspomnieć, że reforma ustawy o odpadach jest kwestią sporną, która od lat pozostaje bezskuteczna, co z kolei może zagrozić osiągnięciu celów klimatycznych w tym sektorze.
W przypadku sektora małych zakładów przemysłowych mniej więcej połowę emisji można przypisać elektrociepłowni Iru wykorzystującej odpady do produkcji energii, która podlega wyłączeniu i dlatego jest obecnie zaliczana do sektora ESR. Poza pytaniem, czy takie wyłączenie będzie obowiązywać bezterminowo, redukcję emisji w sektorze drobnego przemysłu planuje się osiągnąć poprzez ograniczenie stosowania fluorowanych gazów cieplarnianych (F-gazów), co ma zostać osiągnięte poprzez zastosowanie systemu kredytów, zakazów i ograniczeń, a także poprzez promowanie w ramach projektów alternatywnych czynników chłodniczych o niskim współczynniku ocieplenia globalnego (GWP).
Elastyczność ESR
Estonia w przeszłości popierała opcję korzystania z elastyczności ESR i nadal popiera taką opcję w kontekście przeglądu rozporządzenia jako części pakietu „Fit for 55”. Do tej pory Estonia korzystała z możliwości gromadzenia uprawnień z poprzednich lat i kumulowania ich do 2020 roku. Mimo że przewiduje się, że do końca okresu obowiązywania rozporządzenia ESD wystąpi nadwyżka, sprzedaż rocznych uprawnień do emisji innym państwom członkowskim nie jest postrzegana jako obiecująca ze względu na brak zainteresowania z ich strony.
Kredyty LULUCF nie były jak dotąd wykorzystywane do offsetowania, mimo że istniało pewne zainteresowanie, by zrobić to w latach 2021-2030, kiedy estońskie cele w ramach ESR będą znacznie trudniejsze do osiągnięcia. Jednak w związku z przewidywanymi zmianami w rozporządzeniu dotyczącym sektora LULUCF, opcja ta może okazać się niewykonalna, ponieważ pochłaniacz dwutlenku węgla w estońskim sektorze LULUCF szybko się zmniejsza, a zatem osiągnięcie celu w zakresie LULUCF stanowi coraz większe wyzwanie, co pokazały dyskusje wokół pakietu „Fit for 55”, w których Estonia zdecydowanie sprzeciwia się określeniu przez Komisję Europejską krajowego celu w zakresie LULUCF na 2030 rok.
Obecnie Estonia nie należy do dziewięciu państw członkowskich, które kwalifikowałyby się do elastycznego dostępu do uprawnień w ramach systemu EU ETS w celu kompensacji emisji w sektorach objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym. Estonia jest jednak żywotnie zainteresowana rozszerzeniem tej możliwości i wielokrotnie informowała o tym Komisję Europejską.
Finansowanie działań na rzecz klimatu
Nie ma określonego celu wydatkowania środków na działania na rzecz klimatu na poziomie krajowym, co sprawiło, że finansowanie działań przyczyniających się do redukcji emisji jest czasem przypadkowe, a przewidywalność finansowania konkretnych działań jest mniejsza niż preferowana przez interesariuszy. Na przestrzeni lat fundusze unijne znacząco przyczyniły się do realizacji działań na rzecz klimatu, co zostało również potwierdzone w estońskim NECP. Spośród ramowych funduszy budżetowych UE na lata 2014-2020 korzystano przede wszystkim z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności i instrumentu „Łącząc Europę", a w nieco mniejszym stopniu także z Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich, LIFE i Horyzontu 2020. Innym źródłem finansowania działań na rzecz klimatu były przychody z systemu EU ETS dla których strategia budżetowa ma przeznaczony osobny rozdział.
Udział społeczeństwa, przejrzystość, informowanie przy ustalaniu krajowych celów sektorowych
Na papierze udział publiczny jest w Estonii dość zadowalający, ponieważ na ogół przestrzega się niezbędnych procesów angażowania społeczeństwa, a dokumentacja jest dostępna w Internecie. Czasami jednak konsultacje prowadzone są na zbyt późnym etapie procesu, by mogły być naprawdę znaczące. Na przykład interesariusze są zapraszani do wyrażenia opinii na temat konkretnych działań na etapie, na którym kluczowe założenia całego procesu zostały już określone bez udziału społeczeństwa.
Jeśli chodzi o ogólny monitoring postępów i wyznaczonych celów, dane dotyczące emisji gazów cieplarnianych w Estonii są publicznie dostępne i aktualizowane przez państwo. W Estonii nie ma jednak w pełni niezależnego lub naukowego organu, który byłby odpowiedzialny za monitorowanie i nadzorowanie postępów w realizacji wyznaczonych celów klimatycznych.
Jeśli chodzi o badania opinii publicznej i poparcia społecznego dla działań na rzecz klimatu, od 2010 roku Ministerstwo Środowiska zleca co dwa lata badania świadomości ekologicznej społeczeństwa. Podczas gdy najnowszy raport z roku 2020 zawiera cały rozdział poświęcony zmianom klimatu, nie są dostępne żadne informacje na temat poparcia społecznego dla krajowych działań na rzecz klimatu. Zamiast tego opinia publiczna jest pytana o ogólną świadomość i zaniepokojenie skutkami zmian klimatu.
Źródłowe dokumenty i strony internetowe
Eesti Paevaleht, Tõnis Mölder: jäätmeseadus on ajale jalgu jäänud, kuid selle muutmine pole nädala aja töö, https://epl.delfi.ee/artikkel/93006053/tonis-molder-jaatmeseadus-on-ajale-jalgu-jaanud-kuid-selle-muutmine-pole-nadala-aja-too
Komisja Europejska, Krajowy plan dla energii i klimatu Estonii na 2030 r., https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/ee_final_necp_main_en.pdf
Rahandusministeerium, https://www.rahandusministeerium.ee/system/files_force/document_files/riigi_eelarvestrateegia_2022-2025_ja_stabiilsusprogramm_2021_1.pdf?download=1
Transpordi ja liikuvuse arengukava 2021-2035, https://www.mkm.ee/sites/default/files/transpordi_ja_liikuvuse_arengukava_2021-2035_en.pdf
Uuring, Kulutõhusaimate Meetmete Leidmiseks Kliimapoliitika Ja Jagatud Kohustuse Määruse Eesmärkide Saavutamiseks Eestis, https://kik.ee/sites/default/files/aruanne_kliimapoliitika_kulutohusus_final.pdf
