Nawet pomimo tej dość łatwej pozycji wyjściowej, Czechom nie udało się osiągnąć wymaganych celów w niektórych sektorach. Przede wszystkim czeskie emisje wzrosły bardziej niż powinny w sektorach odpadów, transportu i drobnego przemysłu. Na przykład emisje w sektorze transportu wzrosły o 69% w porównaniu z 1990 r. i prawdopodobnie nie osiągną celu na 2020 r. (najnowsze dostępne dane wskazują, że w 2019 r. Czechom do osiągnięcia celu zabrakło 3,1%). Sektor odpadów również odnotował liniowy wzrost od lat 90. i minął się z celem na rok 2019 o 23,2%.
Z drugiej strony, Czechy osiągnęły swój cel na rok 2020 w sektorze budowlanym i rolnictwie. Emisje w obu tych sektorach spadły dość gwałtownie na początku lat 90-tych, by następnie pozostać na niezmienionym poziomie przez większą część ostatnich dwóch dekad. Czechy prawdopodobnie przekroczą swój cel na rok 2020 w zakresie budynków i rolnictwa (według najnowszych dostępnych danych, w 2019 r. Czechy przekroczyły swój cel w zakresie budynków o 20%, a w zakresie rolnictwa o 5,5%).
Dane te pokazują, że w Czechach istnieje duży potencjał redukcji emisji w sektorze budowlanym. Budynki odpowiadają za 40% zużycia energii w Czechach i dlatego muszą odegrać istotną rolę w wysiłkach na rzecz dekarbonizacji kraju. Według badania przeprowadzonego przez Chance for Buildings, do 2050 roku możliwe jest ograniczenie emisji z budynków niemal do zera. Konieczne jest jednak trzykrotne zwiększenie tempa renowacji w stosunku do obecnego oraz poprawa ich jakości i zakresu. Republika Czeska zobowiązała się do remontowania 3% budynków państwowych rocznie.
Emisja zanieczyszczeń w transporcie wzrosła tak znacząco od lat 90. ubiegłego wieku z powodu kilku czynników. Rosnący standard życia i wzrost gospodarczy sprawiły, że więcej rodzin mogło sobie pozwolić na posiadanie samochodu (a nawet więcej niż jednego) niż przed aksamitną rewolucją. Jednocześnie Czechy wciąż mają jedną z najstarszych flot samochodowych w Europie: średni wiek pojazdów wynosi 15 lat. Brakuje również zachęt do przechodzenia na pojazdy niskoemisyjne, a rząd nie wspiera w wystarczającym stopniu rozwoju infrastruktury ładowania, która umożliwiłaby elektryfikację transportu.
Jeśli chodzi o odpady, winowajcą wysokiego wzrostu emisji jest składowanie odpadów jako dominujący sposób gospodarowania nimi. Około 50% czeskich odpadów komunalnych trafia na wysypiska (średnia unijna wynosi 23%). Składowiska są głównymi producentami emisji metanu. Około 3% odpadów komunalnych jest spalanych w celach energetycznych. Czesi dobrze radzą sobie z sortowaniem odpadów nadających się do recyklingu (około 69% plastikowych opakowań jest sortowanych), jednak tylko około 50% z nich jest przetwarzane na nowe produkty. Republika Czeska nie stosuje wystarczającej polityki i środków wspierających recykling oraz zapobiegających powstawaniu odpadów, np. nie ma systemu kaucji za butelki plastikowe.
Najlepsze praktyki i istotne luki w sektorach ESR
Według strony internetowej EEA, Republika Czeska ma 48 zaplanowanych lub już wdrożonych polityk i środków mających na celu redukcję emisji, co jest poniżej średniej UE.
Chociaż rząd twierdzi, że Czechy realizują swoje cele w ramach porozumienia paryskiego i Europejskiego Zielonego Ładu, rzeczywistość jest inna. Według niezależnego przeglądu realizacji długoterminowej strategii kraju (zwanej polityką ochrony klimatu), rząd zrealizował do tej pory tylko 4 z 40 wyznaczonych przez siebie działań.
Budynki
Jednym z najbardziej udanych działań jest program dotacji Nowe Zielone Oszczędności, wspierający renowacje budynków. Ludzie mogą ubiegać się o dofinansowanie na pełną lub częściową termoizolację swoich domów, budowę lub zakup domów o niskiej energochłonności, instalację bardziej przyjaznych dla środowiska systemów ogrzewania lub instalację odnawialnych źródeł energii w swoich domach. Według ekspertów jest to jedno z najskuteczniejszych narzędzi służących zarówno redukcji emisji, jak i stymulowaniu krajowej gospodarki, ponieważ stwarza lokalne możliwości zatrudnienia i przynosi pieniądze z powrotem do kasy państwa dzięki podatkom. Ponadto z czasem przynosi ludziom oszczędności na energii elektrycznej i ogrzewaniu.
Do tej pory program Nowe Zielone Oszczędności był finansowany z przychodów z systemu EU ETS. Teraz jednak rząd planuje przenieść je do krajowego planu odbudowy, który będzie finansowany z unijnego Funduszu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności (RRF). Ważne jest, aby utrzymać środki przeznaczone na ten program co najmniej na obecnym poziomie, a nawet je zwiększyć, ale rząd nie powinien ograniczać tego programu, ponieważ groziłoby to odwróceniem pozytywnych zmian z ostatnich lat. Istnieje możliwość przeprowadzenia jeszcze większej liczby i głębszych remontów budynków.
Jeśli chodzi o luki i nieefektywności, to można je znaleźć w sektorach, które nie zdołały ograniczyć emisji, a wręcz przeciwnie, ich emisje wzrosły, takich jak odpady i transport.
Transport
W sektorze transportu Czechy nie wykorzystują dostępnych narzędzi fiskalnych do zachęcania do korzystania z niskoemisyjnych rodzajów transportu. Na przykład tylko niewielka część czeskich dróg jest objęta systemem opłat za przejazd dla transportu towarowego. Co więcej, plany przeniesienia przewozów towarowych z dróg na tory utknęły w martwym punkcie ze względu na ograniczenia przepustowości, których nie rozwiązano. Podobnie fatalną sytuację można zaobserwować w sektorze transportu indywidualnego, gdzie nie wprowadzono żadnych znaczących zmian podatkowych, które stanowiłyby zachęty do zakupu pojazdów niskoemisyjnych i rezygnacji z pojazdów napędzanych paliwami kopalnymi. Republika Czeska nadal stosuje na szeroką skalę biopaliwa, które są wysokoemisyjne, a do tego nasiona rzepaku potrzebne do ich produkcji zajmują 1/7 czeskich gruntów ornych. Wiąże się to z kolejnymi problemami środowiskowymi, takimi jak nadmierne stosowanie nawozów, utrata bioróżnorodności itp., a także ekonomicznymi, ponieważ produkcja nasion rzepaku jest silnie dotowana, a te publiczne pieniądze można by lepiej wykorzystać do wspierania prawdziwie zrównoważonych rozwiązań.
Odpady
Kolejnym problematycznym obszarem jest sektor odpadów. Produkcja odpadów w Czechach rośnie, a rząd nie zadbał o to, by odpady ulegające biodegradacji nie trafiały w przeważającej większości na składowiska razem z ogólnymi odpadami komunalnymi, gdzie uwalniają niebezpieczny metan. W 2018 r. w Republice Czeskiej składowano 46% odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, mimo że cel UE na 2020 r. wynosił maksymalnie 35%. Opłaty dla gmin za korzystanie ze składowisk są również ustalone na bardzo niskim poziomie, dlatego nie motywują gmin do zmiany modelu. Ponadto nowa ustawa ma na celu przedłużenie zakazu składowania odpadów bez uprzedniej modyfikacji z wcześniej rozważanego roku 2024 do roku 2030. Szacuje się, że wszystkie te składowane odpady wyprodukują dodatkowe 10 milionów ton CO2e.
Udział społeczeństwa, przejrzystość, informowanie przy ustalaniu krajowych celów sektorowych
Republika Czeska ma notorycznie słabe wyniki w zakresie udziału społeczeństwa w tworzeniu i wdrażaniu polityki klimatycznej.
Jeśli chodzi o ESR, rząd nie informował o tym temacie opinii publicznej. Jedynym przekazem płynącym od najwyższych rangą przedstawicieli politycznych było przez długi czas stwierdzenie, że Republika Czeska jest na dobrej drodze do osiągnięcia celów na rok 2020. Jednak z przedstawionych powyżej danych wynika, że w przypadku niektórych sektorów jest inaczej.
Ogólne dane dotyczące gazów cieplarnianych są dostępne na stronie internetowej Czeskiego Instytutu Hydro-meteorologicznego i Ministerstwa Środowiska. Trudniej jest jednak znaleźć bardziej szczegółowe dane dotyczące poszczególnych sektorów. Nie ma „hubu", w którym można by łatwo znaleźć wszystkie istotne dane dotyczące klimatu.
Nie ma niezależnego organu, który monitorowałby i oceniał postępy rządu czeskiego w wypełnianiu zobowiązań klimatycznych. Jak wspomniano powyżej, Czechy nie realizują obecnie więcej niż 4 z 40 własnych środków łagodzenia skutków zmian klimatu i nie ma oficjalnego mechanizmu, który by to nadzorował i mógłby temu zaradzić.
Społeczeństwo nie jest zaangażowane w planowanie i wprowadzanie polityki klimatycznej i działań na rzecz klimatu. Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska muszą walczyć o swoje miejsce przy stole obrad, a czasami są zastępowane przez przedstawicieli podejrzanych stowarzyszeń pozarządowych, którym brakuje przejrzystości.
Ostatnie niezależne badanie opinii publicznej wykazało, że społeczeństwo czeskie nie jest już podzielone w postrzeganiu zmian klimatycznych: znaczna większość ludzi zgadza się, że zmiany klimatyczne zachodzą i zostały spowodowane głównie przez działalność człowieka oraz stanowią poważne wyzwanie. Większość Czechów zdecydowanie popiera działania na rzecz klimatu, takie jak ustalanie cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla, określanie limitów emisji dla podmiotów zanieczyszczających środowisko oraz dotowanie remontów i odnawialnych źródeł energii, ale jednocześnie większość z nich negatywnie reaguje na działania, które oznaczałyby wyższe koszty utrzymania gospodarstw domowych i spodziewane obniżenie standardu życia.
Źródłowe dokumenty i strony internetowe
Biomasakr, https://www.biomasakr.cz/
CDE, Politika ochrany klimatu v Česku: slova ztracená ve větru, https://www.cde-org.cz/media/object/1613/cde_politika_klimatu_v_cr_2.pdf
Csas, Jak v České republice nakládáme s odpady? https://www.csas.cz/cs/firmy/articles/jak-v-ceske-republice-nakladame-s-odpady
Deník Referendum, Evropa na cestě k bezemisní dopravě. Česká republika ztrácí čas a příležitosti, https://denikreferendum.cz/clanek/30799-evropa-na-ceste-k-bezemisni-doprave-ceska-republika-ztraci-cas-a-prilezitosti
EEA, PAM, http://www.pam.apps.eea.europa.eu
Przyjaciele Ziemi Republika Czeska, Spalovny komunálního odpadu a emise oxidu uhličitého, https://www.hnutiduha.cz/sites/default/files/publikace/typo3/CO2_odpad.pdf
Hospodarské Noviny, Konec skládkování bude až v roce 2030, rozhodla sněmovna. Za odpad se ale budou zvyšovat poplatky, https://domaci.ihned.cz/c1-66818290-konec-skladkovani-bude-az-v-roce-2030-schvalila-snemovna-za-odpad-se-ale-budou-zvysovat-poplatky
iROZHLAS, Rozděleni klimatem: Češi se nejvíc bojí sucha a migrace. Stále ale doufají, že jim se změny vyhnou, https://www.irozhlas.cz/zivotni-styl/spolecnost/zmena-klimatu-sucho-migrace-vyzkum-rozdeleni-svobodou-datova-zurnalistika-cesky_2105120534_nkr
LIFE Unify, NECP tracker - Czechia https://unify.caneurope.org/policy-areas/necp/czechia/
Ministerstwo Środowiska Republiki Czeskiej, Czwarty raport dwuletni Republiki Czeskiej, https://unfccc.int/sites/default/files/resource/BR4_CZE.pdf
Sance Pro Budovy, Dekarbonizace budov do roku 2050 je možná, musíme ale třikrát zrychlit, https://sanceprobudovy.cz/dekarbonizace-budov-do-roku-2050-je-mozna-musime-ale-trikrat-zrychlit/?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=dekarbonizace-budov-do-roku-2050-je-mozna-musime-ale-trikrat-zrychlit
SFZP, Nová zelená úsporám, https://www.sfzp.cz/dotace-a-pujcky/nova-zelena-usporam/
Zajimej.se, FAQ: třídění a recyklace plastů v ČR, https://zajimej.se/faq-trideni-a-recyklace-plastu-v-cr/
