Nasze problemy ekologiczne
Mimo poczynionych do tej pory dużych inwestycji w gospodarowanie wodą oraz odpadami w Polsce, wciąż w wielu miejscach kraju nie udało nam się osiągnąć poziomów recyklingu odpadów czy poziomów oczyszczania wody, które satysfakcjonowałyby nasze międzynarodowe zobowiązania. Jednocześnie w związku z Europejskim Zielonym Ładem pojawiły się nowe oczekiwania, które powinny być wypełnione także z korzyścią dla społeczeństwa. Dotyczą one m.in. ograniczania strat wody, w tym gospodarowania i wykorzystania wody deszczowej czy zapobiegania powstawaniu odpadów.
Sami zadeklarowaliśmy także w dużym zakresie aktywne działania na rzecz adaptacji do zmian klimatu. Największe polskie miasta stworzyły miejskie plany adaptacji, w myśl których będą przeciwdziałały takim zagrożeniom jak podtopienia, powodzie, susze, silny wiatr oraz wyspy ciepła. W ślad za nimi oczekuje się takich działań także w mniejszych ośrodkach miejskich. Fundusze europejskie także powinny pomóc nam w realizacji tych zamierzeń. Czy zaplanowane na te cele odpowiednio duże środki w programach administrowanych przez instytucje krajowe? Analizujemy ilość środków przeznaczonych w programach FENIKS, Polska Wschodnia oraz KPO.
Wszystkie fundusze
Środki funduszy europejskich rozdzielane za pomocą tych FENIKS i Programu dla Polski Wschodniej pochodzą z instrumentów Unii Europejskiej takich jak Fundusz Spójności oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Co najmniej 30% środków z ERDF musi być przeznaczona na zieloną transformację, a 37% Funduszu Spójności. Krajowy Plan Odbudowy rozdziela środki z nowego mechanizmu – Programu Odbudowy i Odporności, w którym także 37% środków powinno być skierowane na zieloną transformację.
Większość środków w zakresie gospodarki wodnej, odpadami, adaptacji do zmian klimatu i ochrony przyrody będzie uznana za środki na zieloną transformację właśnie. Jeśli podsumujemy wszystkie zaplanowane na te cele wydatki w analizowanych programach to otrzymamy sumę 6,2 mld EUR. Z tego prawie 60% jest rozdysponowana w ramach Krajowego Planu Odbudowy, którego zatwierdzenie dla Polski jest na razie bardzo niepewne.
Gospodarka wodna
W gospodarce wodnej wciąż są gminy, które mają problem z osiągnięciem poziomu ilości podłączonych budynków do oczyszczalni ścieków, a także takie, które mają trudności z utrzymaniem odpowiedniej jakości wody do picia. Dlatego wsparcie z funduszy unijnych na rzecz osiągnięcia takich celów jest w latach 2021-2027 kontynuowane. W programach administrowanych przez instytucje krajowe łączne środki przeznaczone na ten cel wyniosą 1120 mln EUR w programie FENIKS oraz 870 mln EUR w programie KPO. Łącznie to ok. 2 mld EUR, ale o ile o uruchomienie programu FENIKS można być spokojnym, o tyle wciąż nie wiadomo czy KPO zostanie dla Polski zatwierdzone.
Podział środków na gospodarkę wodną pomiędzy programy przedstawia wykres.
Gospodarka odpadami
Cel w zakresie 50% odpadów poddanych recyklingowi w roku 2020 także nie został osiągnięty we wszystkich miejscach kraju. Problemem jednak stało się nie tylko wypełnienie tego celu, ale również koszty stworzonego systemu gospodarowania odpadami. Od niedawna także oczekuje się wdrożenia zasad gospodarki cyrkularnej, czyli ograniczania ilość odpadów, głównie poprzez ponowne wykorzystanie już niepotrzebnych rzeczy, ich odnowę czy przetwarzanie na nowe produkty poza systemem recyklingu.
Na tego typu działania nowe rozdanie środków unijnych na poziomie krajowym przewiduje 210 mln EUR tylko w programie FENIKS. To najmniejsza kwota wśród rozważanych w tym miejscu środków na cele ekologiczne, ale warto pamiętać o tym, że system gospodarowania odpadami jest w dużej mierze finansowany z naszych własnych środków, czyli opłat za gospodarowanie odpadami pobieranych przez gminy. W gospodarce cyrkularnej coś co było odpadem, staje się na powrót produktem, który może być sprzedany z zyskiem, więc być może zaplanowane środki wystarczą na początek.
Adaptacja do zmian klimatu
Adaptacja do zmian klimatu z kolei z reguły nie jest działaniem dochodowym. W ramach tych działań mamy tworzyć systemy pozwalające na sprawniejszą obronę cywilną przed skutkami ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz inwestycje zapobiegające takim skutkom, np. zielono-błękitną infrastrukturę w miastach. Tego typu infrastruktura to przede wszystkim parki, skwery i inne tereny zielone lub wodne, które obniżają temperaturę w miastach lub zatrzymują wodę tam, gdzie ona spadnie. Na pewno prócz niej wsparcie otrzymają także służby ratownicze, np. straż pożarna.
Instytucje krajowe przeznaczyły na te cele bardzo dużą ilość środków. To ok. 660 mln EUR w programie FENIKS oraz kolejne ok. 220 mln EUR w programie dla Polski Wschodniej. Jeśli zatwierdzony zostanie także Krajowy Plan Odbudowy, to do gwarantowanej puli ok. 880 mln EUR dojdzie jeszcze 2800 mln EUR. Środki z KPO będą jednak rozdysponowane głównie jako pożyczki skierowane do największych miast. Jednak adaptacja do zmian klimatu wraz z KPO będzie dofinansowana ponad 3,6 mld EUR.
Podział środków na adaptację do zmian klimatu pomiędzy programy przedstawia wykres.
Ochrona przyrody
Ochrona przyrody w połączeniu z polityką Unii Europejskiej w tym zakresie kojarzy się głównie z obszarami Natura 2000. Faktycznie część środków na cele ochrony przyrody przypadnie na działania związane z tymi obszarami, m.in. tworzenie planów ochrony tych obszarów i ich wdrażanie. Jednak nie tylko na nie będą przeznaczone środki z funduszy europejskich. Możliwe będzie oprócz prowadzenia czynnych działań w zakresie ochrony przyrody także np. rekultywowanie terenów zanieczyszczonych i przywracanie ich do środowiska. Znajdą się też środki na prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnych w zakresie ochrony środowiska.
Instytucje krajowe skierowały na ten cel 300 mld EUR z programu FENIKS oraz 30 mln EUR z programu dla Polski Wschodniej.
Na koniec podsumowujemy podział środków na poszczególne cele zielonej transformacji we wszystkich programach krajowych za pomocą jednego wykresu.
Za mało informacji?
Na chronmyklimat.pl przedstawiliśmy już kilka artykułów dotyczacych funduszy europejskich na lata 2021-2027:
Fundusze europejskie na transport - część krajowa
Fundusze europejskie na transport - część regionalna
Apel o lepszą alokację funduszy unijnych
Fundusze europejskie na zieloną energię - część krajowa
Fundusze europejskie na zieloną energię - część regionalna
Podziękowania
Informacje o aktualnych projektach funduszy europejskich uzyskano dzięki współpracy z Ogólnopolską Federacją Organizacji Pozarządowych. Ale o lepszą alokację funduszy unijnych powstał we współpracy z Polską Zieloną Siecią.
Artykuł powstał jako element projektu "Towards Climate-neutral EU: efficient allocation of EU funds" dofinansowanego przez Program Europejskiej Inicjatywy Klimatycznej (EUKI) niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska.
