Dzisiejsza rozmowa jest częścią projektu Fundacji Instytut na Rzecz Ekorozwoju, która założyła ten portal i go prowadzi, w ramach projektu pod nazwą "Przeprowadzenie działań edukacyjnych, badawczo-rozwojowych oraz szkoleniowo-doradczych w obszarze zielonej i energetycznej transformacji", znanego także pod nazwą #OZEświadomi #Oświadomieni. Projekt jest realizowany w ramach inwestycji G1.1.4 Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności, wsparcie dla instytucji wdrażających reformy i inwestycje w ramach REPowerEU, wskaźnik G9G. A moim dzisiejszym gościem jest pani Dorota Zawadzka-Stępniak, prezeska Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dzień dobry.
Dorota Zawadzka-Stępniak, prezeska Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: Dzień dobry, witam Państwa bardzo serdecznie.
Dzień dobry. Bardzo dziękuję, że zgodziła się Pani na rozmowę ze mną. Zanim tak naprawdę zaczniemy rozmawiać o tym, czym obecnie zajmuje się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, poprosiłbym o kilka słów objaśnienia, na jakich zasadach działa, skąd czerpie środki, na co je przeznacza?
Przede wszystkim bardzo dziękuję jeszcze raz za zaproszenie i oczywiście z przyjemnością podzielę się informacjami o funkcjonowaniu instytucji, którą zarządzam. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej już od ponad 35 lat wspiera działania w zakresie zrównoważonego rozwoju, szeroko pojętej transformacji energetycznej, transformacji niskoemisyjnej i wspiera finansowo projekty w tych obszarach.
Dla tych z Państwa, którzy zetknęli się z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska, czy poprzez informacje prasowe, czy też poprzez bycie wnioskodawcą lub beneficjentem naszej instytucji, Fundusz jest instytucją publiczną, jest państwową osobą prawną, a zakres naszych działań określa dość jednoznacznie prawo ochrony środowiska, czyli kluczowa ustawa definiująca działania w zakresie ochrony środowiska w naszym kraju.
Jeśli chodzi o środki, którymi dysponuje Narodowy Fundusz, to w 2025 roku wyniosą blisko 13,6 miliarda złotych. Dysponuje z jednej strony środkami, które pochodzą z opłat i kar za korzystanie ze środowiska i to jest to źródło finansowania, powiązane z bardzo ważną zasadą, że zanieczyszczający płaci. Czyli to źródło przychodów było takim kluczem do powstania unikalnej w skali europejskiej i w skali światowej instytucji, jaką jest właśnie Narodowy Fundusz. Natomiast w ramach upływu lat te środki z opłat i kar za korzystanie ze środowiska są coraz mniejsze i to jest oczywiście bardzo ważny element, bo stan naszego środowiska się polepsza. Natomiast Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska jest dysponentem i dystrybutorem ogromnych środków europejskich. To między innymi środki wdrażane w ramach programów europejskich, na przykład Krajowego Planu Odbudowy. Te środki w tym roku wynoszą ponad 5 miliardów złotych. To również środki europejskie w ramach programu Feniks czy też programu Polska Wschodnia. I tak jak powiedziałam, te środki unijne obecnie pełnią bardzo ważną rolę w budżecie Narodowego Funduszu, ale również stanowią duże źródło finansowania projektów w zakresie zarówno ochrony środowiska, jak i zrównoważonego rozwoju i niskoemisyjnej gospodarki.
My również jako Narodowy Fundusz jesteśmy operatorem środków, które pochodzą ze sprzedaży w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji na rynku europejskim. Jesteśmy operatorem funduszu modernizacyjnego i również w tym roku blisko 2,5 miliarda złotych jest w budżecie Narodowego Funduszu na ten rok. Poza tym dysponujemy kwotami związanymi z opłatą emisyjną - ponad 2 miliardy złotych, ale również opłatami zastępczymi i karami, wynikającymi na przykład z ustawy o efektywności energetycznej, czyli ponad 700 milionów złotych na ten cel.
Tylko żebyśmy wyjaśnili naszym słuchaczom odnośnie środków z systemu ETS, o których powiedziałaś - czyli fundusz modernizacyjny to też jest realizacja zasady zanieczyszczający płaci, prawda?
To też jest zasada zanieczyszczający płaci. Natomiast to jest bardzo specyficzny fundusz. Fundusz, który powstał po pierwsze dlatego, żeby środki z ETS-u były przeznaczane na projekty z obszaru szeroko pojętej transformacji, OZE, efektywności energetycznej i ten fundusz modernizacyjny, gdzie Polska jest jego największym beneficjentem. Zakładamy, że w zależności od kursu euro, jest to około 60 miliardów złotych, które są budżetem dla Polski i które są przeznaczane na bardzo szeroki katalog działań, realizowanych właśnie w Polsce.
Zatem dysponujecie dużą ilością środków z różnych źródeł. Generalnie w myśl zasady zanieczyszczający płaci pobieramy pewien podatek czy opłatę ekologiczną, czy karę i ta kara jest przeznaczana na wydatki związane z celami ochrony środowiska albo sprzyjające ochronie środowiska: na przykład inwestycje w odnawialne źródła energii, w transformację energetyczną, czy w gospodarkę wodną. A jakie macie priorytety na najbliższy czas? Na co te pieniądze w największym stopniu będą przeznaczane?
To ja tylko dokończę, bo to jest ważne i zaraz oczywiście powiem o wszystkich priorytetach. Natomiast kluczowe jest to, że w tym roku jako pierwszym roku wdrażania nowej strategii działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2025-2028 ponad 80 procent wydatków w ramach jej realizacji to środki, które wydawane będą na transformację energetyczną i poprawę jakości powietrza. Dlaczego tak mocno to podkreślam? Dlatego, że w momencie, kiedy Narodowy Fundusz powstał i później, kiedy weszliśmy jako Polska do Unii Europejskiej, ten podział pomiędzy działaniami ukierunkowanymi na przykład na transformację a dostosowaniem się Polski do wymagań prawodawstwa unijnego, na przykład w zakresie gospodarki wodno-ściekowej czy gospodarki odpadami, ta proporcja była zupełnie inna. Dlatego, że my, jako wtedy nowy kraj członkowski, byliśmy zobowiązani do realizacji konkretnych projektów i konkretnego prawodawstwa. Stąd, jak powiedziałem, te środki na przykład na cele związane z gospodarką odpadami czy gospodarkę wodno-ściekową były znacznie wyższe. Biorąc pod uwagę wyzwania, które wynikają czy z pakietu energetyczno-klimatycznego, czy z dążenia do neutralności klimatycznej naszego kraju, ten priorytet został przestawiony, przekazany na zupełnie inne cele. Stąd, jeszcze raz to podkreślę, ponad 80 procent środków to są środki, które są wydatkowane z budżetu Narodowego Funduszu, budżetu składającego się z różnych źródeł, ale na wspieranie transformacji energetycznej, transformacji niskoemisyjnej i poprawę jakości powietrza.
I teraz wracając do pytania. W tej nowej strategii wskazaliśmy 9 priorytetów, na których chcemy koncentrować swoje działania i na takich, które mają przynieść jak największe efekty ekologiczne, bo Narodowy Fundusz to instytucja finansowa, instytucja publiczna, ale instytucja, która bardzo zwraca uwagę na kupowanie efektów ekologicznych. Z pełną świadomością używam słowa "kupowanie", dlatego, że każda z naszych umów, niezależnie od tego, na jaki typ działania jest zawarta, ma generować konkretne efekty ekologiczne, które zliczamy, monitorujemy, a później raportujemy również w skali całej instytucji. I teraz te 9 priorytetów, poza wskazaną już transformacją energetyczną i poprawą jakości powietrza, to również priorytet związany z gospodarką o obiegu zamkniętym. Pod tym rozumiemy gospodarkę odpadami, gospodarkę wodną, czyli bardzo szerokie działania w zakresie GOZ-u. I to jest ten trzeci z bardzo ważnych dla nas priorytetów. Czwartym jest ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów. Jest to również bardzo ważny obszar, gdyż wiemy, że tematy związane z ochroną bioróżnorodności, ale również ukierunkowane na ochronę siedlisk, ochronę gatunków, parki narodowe, na szeroko pojętą ochronę przyrody, również są bardzo ważne. Dlatego taki priorytet również znajduje się wśród 9 priorytetów Narodowego Funduszu.
I mamy również priorytety, które są priorytetami, my nazywamy je - horyzontalnymi, dlatego, że one dotyczą różnych działań. I takim pierwszym w ramach tych 9 z obszarów horyzontalnych to adaptacja do zmian klimatu. Nie mamy żadnej wątpliwości, że w obecnej sytuacji konieczna jest budowa odporności miast, odporności ekosystemów na zmieniający się klimat. Stąd absolutnie kluczowy priorytet, jakim jest adaptacja do zmian klimatu i oczywiście odpowiednie, dedykowane środki na tego typu projekty. Ale w tych horyzontalnych działaniach i horyzontalnych priorytetach ukierunkowujemy się również na innowacyjność. Wiemy, jak ważne jest w transformacji wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w bardzo różnych obszarach tematycznych, ale również jak ważny jest monitoring środowiska. Stąd i innowacyjność, i monitoring są również naszymi priorytetami. I nie zapominajmy również o bardzo ważnym elemencie. Ja rozumiem, że dzisiejszy wywiad jest również elementem tego priorytetu. Mówię oczywiście o edukacji ekologicznej, zwiększaniu świadomości naszych obywateli, ale również różnych grup docelowych, bo mówimy tu o edukacji trafiającej i do uczniów, ale również do szeroko pojętego społeczeństwa. Więc ta edukacja ekologiczna jest też bardzo ważna dla nas i znajduje się wśród 9 priorytetów.
I ostatnia rzecz. Wiemy, jak ważne jest podejmowanie decyzji w oparciu o sprawdzoną wiedzę, o ekspertyzę, o wiedzę merytoryczną. Dlatego również priorytetem naszych działań jest wsparcie ekspertyz środowiskowych i taki priorytet też znajduje się w naszym katalogu 9 obszarów. I muszę na chwileczkę wrócić do transformacji niskoemisyjnej, chociaż mam nadzieję, że będziemy mieli jeszcze dzisiaj trochę przestrzeni, żeby o tym porozmawiać. Postawię tu kropkę, ale żebyśmy nie zapomnieli o dyskusji o transformacji niskoemisyjnej i obszarach szczegółowych, które wspiera Narodowy Fundusz.
KTO MOŻE LICZYĆ NA WSPARCIE Z NFOŚ
Myślę, że nie zapomnimy w dalszej części spotkania również o świadomości ekologicznej, bo mamy projekt "OZEŚwiadomi Oświadomieni". Natomiast pytanie moje dotyczy transformacji energetycznej, bo naszymi słuchaczami są między innymi samorządowcy zainteresowani inwestycjami w odnawialne źródła energii. Czy będą mogli dostać wsparcie z Narodowego Funduszu również na te cele? A jeżeli tak, to w jakiej formie? Czy to będą bardziej dotacje, czy bardziej pożyczki, czy jeszcze jakiegoś innego rodzaju instrumenty finansowe?
To, żeby zacząć mówić już o konkretnych programach, to takie zdanie może na początku: Dla nas transformacja niskoemisyjna i chyba dla nas wszystkich, nie tylko dla mojej instytucji, to ogromne wyzwanie, nie tylko ekologiczne, ale wręcz cywilizacyjne. I środki, które są na to potrzebne, znacznie przewyższają budżet dostępnych środków będących w dyspozycji Narodowego Funduszu. Natomiast staramy się w ramach budżetów, które mamy wspierać z jednej strony ograniczenie wykorzystanie paliw kopalnych i przechodzenie na odnawialne źródła energii. O tych OZE za chwilę powiem więcej. Ale również wspieramy podnoszenie efektywności energetycznej, dlatego, że wiemy, że najtańsza energia to ta, która nigdy nie została wykorzystana i nigdy nie została skonsumowana. Dlatego zarówno OZE, jak i efektywność energetyczna są kluczowymi obszarami wsparcia właśnie w ramach naszych programów wsparcia. Natomiast wspieramy również działania związane z magazynowaniem energii, w tym z przydomowymi magazynami energii, ale również wspieramy rozwój sieci zarówno przesyłowej, jak i dystrybucyjnej, żeby ta energia wyprodukowana w różnych częściach Polski, była przesyłana tam, gdzie jest potrzebna.
I teraz, jeśli chodzi o programy, które mamy, bo Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera inwestycje zarówno w postaci dotacji, czyli w postaci bezzwrotnej, ale również w postaci szeroko pojętych instrumentów finansowych, w tym między innymi udzielamy pożyczek preferencyjnych na różnego typu działania i programy, w których wspieramy OZE, to bardzo szeroki zakres działań i szeroki zakres odbiorców. Zacznę od odbiorców indywidualnych – od samorządów. Jeśli chodzi o samorządy, mamy dedykowane im programy, związane na przykład z efektywnością energetyczną. Program, który cieszył się ogromną popularnością, związany jest na przykład z efektywnością energetyczną w szkołach. Natomiast to jest akurat program, do którego nabór zakończył się w zeszłym roku. Wiemy, jak ważne są tego typu działania właśnie w samorządach. Natomiast to, co mamy dostępnego dla samorządów, to działania ukierunkowane na adaptację do zmian klimatu, czyli na budowę ich odporności poprzez rozwiązania oparte o naturę, poprzez programy ukierunkowane np. na zbieranie wody deszczowej, czy w ogóle na zwiększanie obszaru terenów zielonych w mieście i samorządach.
A więc ta adaptacja do zmian klimatu to bardzo ważny element, jak powiedziałam na wstępie, wśród naszych dotacji i programów wsparcia. Ta adaptacja i ponad 2 miliardy euro dostępnych środków w środkach unijnych jest w dużej mierze ukierunkowana właśnie na samorządy. To również tworzenie miejskich planów adaptacji po to, żeby te działania adaptacyjne wynikały z pewnych strategii miast czy strategii samorządów. A więc również programy, które sfinansują powstanie takich dokumentów, jakimi są MPA, ale również później programy, które dotyczą wdrażania konkretnych działań właśnie w tych samorządach. I oczywiście również w naszej strategii dla samorządów mamy programy związane z gospodarką wodno-ściekową. Jak powiedziałam na początku, te środki dostępne na tego typu działania są mniejsze niż były w momencie, kiedy wchodziliśmy do Unii Europejskiej. Natomiast to nadal programy finansowane ze środków unijnych i wiemy tak naprawdę, że również w obszarze gospodarki wodno-ściekowej te środki są bardzo potrzebne. I na ten obszar tematyczny mamy blisko 1 miliard euro dostępny w programach, którymi dysponuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska.
A więc mamy dość dużo programów dedykowanych samorządom. Natomiast zwracam uwagę, że w katalogu beneficjentów Narodowego Funduszu są również i odbiorcy indywidualni, i rolnicy, i przedsiębiorcy, więc wiemy, jak ważne jest w tej szeroko pojętej transformacji niskoemisyjnej, czy też transformacji środowiskowej, zaangażowanie różnych grup beneficjentów.
A czy wiadomo coś na temat tego, że z Narodowego Funduszu będą przekazywane środki na przykład na budowę elektrowni atomowych w Polsce?
Na chwilę obecną w strategii Narodowego Funduszu nie ma takich działań wpisanych wprost. Ukierunkowujemy nasze wsparcie na, jak powiedziałam, gospodarkę niskoemisyjną opartą o OZE. Stąd bardzo wiele programów, które to OZE wspierają. Natomiast na chwilę obecną w strategii Narodowego Funduszu nie mamy w planach finansowania elektrowni jądrowej.
Jak rozumiem programy związane z OZE, jak na razie w mniejszej części kierowane są do samorządów, a bardziej do odbiorców indywidualnych, prawdopodobnie także przedsiębiorstw. Tak zrozumiałem Twoje poprzednie wypowiedzi.
To nie jest tak, że one nie są kierowane do samorządów wprost, dlatego że mamy na przykład program, który dotyczy spółdzielni energetycznych i również rolników. Taki program „Energia dla wsi”, cieszący się bardzo dużą popularnością po to, żeby tworzyć takie rozwiązania, aby po prostu wspierać samowystarczalność energetyczną. Czyli to oczywiście nie jest tak, że beneficjentem jest bezpośrednio samorząd. Mówię beneficjentem w rozumieniu podpisywania umowy z Narodowym Funduszem. Natomiast, beneficjentem w takim rozumieniu szerszym jest oczywiście również samorząd, w momencie, kiedy tworzone są na przykład spółdzielnie energetyczne na terenie jednego czy drugiego samorządu.
Natomiast również, jeśli chodzi o OZE, mamy programy dla przedsiębiorców i na przykład kogeneracja dla energetyki i przemysłu czy wysokosprawna kogeneracja z biogazu wytworzonego z biomasy. To najnowszy program, zatwierdzony przez Europejski Bank Inwestycyjny na 1 miliard złotych. I to są również programy, w których oczywiście to nie samorząd jest bezpośrednio beneficjentem, natomiast przedsiębiorcy, którzy działają na terenie danego samorządu, ale również gdzie na przykład spółki miejskie mogą być beneficjentami, a są to całkiem pokaźne kwoty, bo na przykład kogeneracja dla ciepłownictwa 3 miliardy, kogeneracja powiatowa 1 miliard, digitalizacja sieci ciepłowniczych pół miliarda, ciepłownictwo powiatowe ponad 2 miliardy złotych. Są to wszystko działania, których beneficjentami tak jak powiedziałam, nie są może bezpośrednio samorządy. Samorządy nie podpisują z nami umów, ale są ich pośrednimi beneficjentami na terenie swoich gmin i powiatów.
