Nabór wniosków do Programu Czyste Powietrze wstrzymano 28 listopada 2024 r. o godzinie 14:00 – powiadomiła na konferencji prezes NFOŚiGW. Wstrzymanie naboru odbyło się bez uprzedzenia i zwyczajowego w takich sytuacjach okresu dostosowawczego. Wstrzymanie naboru wniosków tłumaczono koniecznością reformy Programu oraz mnożącymi się wyłudzeniami i nadużyciami. Jednocześnie zarząd NFOŚiGW nie potrafił odpowiedzieć, jak wielka była skala nadużyć, która wywołała taką decyzję. Zawieszenie naboru wniosków ma potrwać „do wiosny”, jak stwierdzono na konferencji. Brak wyznaczenia daty rodzi obawy, że wstrzymanie naboru może potrwać dłużej.
– Dla obywateli, którzy dokonali remontu domu i kotłowni, ale nie zdążyli złożyć wniosku o refundację, to najgorsza z możliwych wiadomości – komentuje Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego – Wielu z nich zdecydowało się na wymianę „kopciucha” tylko dlatego, że mogli spodziewać się wsparcia z Programu Czyste Powietrze, niektórzy z nich wzięli na tę inwestycję kredyt. Tymczasem NFOŚiGW bez ostrzeżenia wyłączył system pobierania wniosków do programu, pozostawiając tych obywateli na lodzie. Dla wielu małych firm zajmujących się termomodernizacją domów jednorodzinnych decyzja NFOŚiGW może oznaczać koniec działalności i bankructwo. Takie nieodpowiedzialne decyzje podważają zaufanie obywateli do instytucji państwowych i stanowią przykład niekompetencji urzędniczej – dodaje Guła.
Polski Alarm Smogowy zwraca się do Tuska
Program Czyste Powietrze dofinansowuje wymianę starych kotłów, tzw. kopciuchów od 2018 roku. Po ponad pięciu latach działania programu złożono już milion wniosków na zwrot kosztów docieplenia budynków i likwidacji starych kotłów. Popularność programu rośnie: w samym 2024 roku liczba złożonych wniosków najprawdopodobniej przekroczy ćwierć miliona. Od początku funkcjonowania programu do 8.11.2024 r. złożono już 1 008 637 wniosków o dofinansowanie na kwotę sięgającą 37 miliardów zł. Coraz częściej aplikujący do programu Czyste Powietrze wnioskują o dofinansowanie ocieplenia domu. We wrześniu 2024 r. aż 80% wniosków zawierało w sobie element termomodernizacji.
Polski Alarm Smogowy zwrócił się 29.11.2024 z apelem do Premiera Donalda Tuska o jak najszybsze przywrócenie naboru wniosków oraz uruchomienie systemu operatorów, którzy udzielaliby wsparcia osobom najuboższym w wymianie starych kotłów na węgiel i drewno oraz dociepleniu domów.
Program Czyste Powietrze znacząco przyczynił się do poprawy jakości powietrza w Polsce będąc katalizatorem ekologicznej przemiany polskich gospodarstw domowych. Dzięki środkom z Krajowego Programu Odbudowy i funduszu Feniks udało się zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne i zmniejszyć rachunki za ogrzewanie w tysiącach domów. Zawieszenie tego programu to bardzo poważny błąd rządu Donalda Tuska.
Ponad tysiąc miast i gmin domaga się niezwłocznego odwieszenia programu Czyste Powietrze
Zawieszenie programu Czyste Powietrze napotyka na zdecydowany sprzeciw samorządowców. Ponad tysiąc gmin zrzeszonych w związkach i federacjach wystosowało apele do rządu i Premiera Donalda Tuska o natychmiastowe odwieszenie programu.
W sprawie wypowiedział się m.in. Związek Miast Polskich, Śląski Związek Gmin i Powiatów, Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP, Stowarzyszenie Metropolia Krakowska, Rada Miasta Krakowa oraz liczni włodarze miast i gmin. Łącznie to ponad tysiąc samorządów, które zwracają uwagę na wywołaną wśród mieszkańców dezorientację i wskazują na konieczność natychmiastowego wznowienia programu.
Z dużym zaskoczeniem przyjęliśmy decyzję Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej o zawieszeniu programu „Czyste powietrze”. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę, że jest to podyktowane koniecznością reformy, aby chronić przyszłych beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami i praktykami, ale w naszej ocenie program mógł być kontynuowany i jednocześnie poprawiany. - napisał Prezdynet Miasta Krakowa, Aleksander Miszalski.
Treść pozostałych apeli można przeczytać na stronie.
Zmiany można wprowadzić w mniej niż miesiąc
Organizacje podpisane pod apelem podkreślają również, że zmiany mające na celu ograniczenie nadużyć w programie, którymi usprawiedliwiane jest jego zawieszenie na jedną trzecią roku, można wprowadzić w znacznie krótszym czasie. Dlatego apelują do Premiera o znaczące przyspieszenie reform programu i szybkie odblokowanie naboru.
Jednym z głównych postulatów jest:
Wprowadzenie zmian ograniczających nadużycia w grupie kwalifikującej się do najwyższych dotacji, rozwiązujących problemy takie, jak zawyżanie cen przez wykonawców, przepisywanie domów na uboższych krewnych czy zaniżanie dochodów z działalności gospodarczej – ten postulat można było i nadal można wprowadzić w przeciągu dwóch tygodni, bez konieczności zawieszania Programu i paraliżowania antysmogowych wysiłków większości gmin w Polsce.
Jak sprawę widzi rząd?
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) zgłosił do prokuratury podejrzenia przestępstw związanych z programem „Czyste Powietrze”. Dotyczą one 6 tys. wniosków o dotacje o łącznej wartości około 600 mln zł, złożonych w imieniu beneficjentów przez nieuczciwych wykonawców. Wśród zarzutów są m.in. oszustwa, wyłudzenia, fałszowanie dokumentów i narzucanie nieuzasadnionych kosztów.
Problemy i Skala Nadużyć
Kontrole przeprowadzone przez NFOŚiGW ujawniły szereg nieprawidłowości, takich jak:
- zawyżanie rachunków za usługi i materiały,
- realizacja nieefektywnych inwestycji,
- wymuszanie pełnomocnictw, które ograniczają prawa beneficjentów.
Najczęściej wnioskowano o maksymalne dofinansowanie (136,2 tys. zł), lecz beneficjenci nie mieli wiedzy o składanych dokumentach ani realizowanym zakresie prac. W wielu przypadkach zostali zmuszeni do zwrotu dotacji wraz z odsetkami, co wiąże się z wysokimi kosztami ogrzewania i niższym dofinansowaniem.
W pierwszym półroczu 2024 r. przeprowadzono 4 656 kontroli, a nieprawidłowości stwierdzono w 12% przypadków. Dotychczas Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) złożyły 103 zawiadomienia do prokuratury, najwięcej w województwie kujawsko-pomorskim.
Reforma „Czystego Powietrza”
Jak podaje NFOŚiGW, program „Czyste Powietrze” zostanie wznowiony 31 marca 2025 r. w nowej odsłonie, aby chronić beneficjentów i usprawnić procesy. Reforma obejmuje:
- Wypłaty zaliczek na konta celowe beneficjentów, co zapobiegnie wyłudzeniom przez wykonawców.
- Limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów, ograniczając zawyżanie cen.
- Dotacje dla najuboższych z wymogiem posiadania nieruchomości przez minimum 3 lata.
- Kompleksową modernizację budynków zamiast fragmentarycznych działań, zapewniając uzyskanie określonego standardu energetycznego.
- Więcej kontroli na miejscu, aby zapobiec fałszerstwom i niesolidnym realizacjom.
- Dodatkowo, w systemie pojawią się lokalni operatorzy – także gminy – wspierający beneficjentów od planowania inwestycji po jej rozliczenie.
Zmiany mają na celu:
- ochronę beneficjentów przed oszustwami,
- uszczelnienie systemu, aby wspierał najbardziej potrzebujących,
- poprawę efektywności energetycznej budynków i jakości powietrza,
- przyspieszenie transformacji energetycznej Polski.
Jak obecnie działa program?
Obsługa wniosków oraz dopłaty na wymianę kopciucha i termomodernizację domów realizowane są nieprzerwanie. Jednocześnie 12 grudnia, rozpocznie się przyjmowanie wniosków w ramach programu Czyste Powietrze na terenach dotkniętych powodzią. Nowym program powróci 31 marca 2025 r.
"Dla osób, które są w trakcie inwestycji lub ją zakończyli przygotowujemy specjalne rozwiązanie, które uwzględni dłuższy okres kwalifikowalności kosztów oraz dopuszczalne źródła ciepła. Po wznowieniu programu okres kwalifikowalności kosztów będzie obowiązywał od 28.05.2024 r. Takie działanie ma umożliwić składanie wniosków osobom, które nie zrobiły tego przed 28.11.2024 r., a zrealizowały inwestycję. Dodatkowo osoby, które rozpoczną prace nad inwestycjami w najbliższym czasie będą objęte tym okresem kwalifikowalności."
Wiele pytań - gdzie szukac odpowiedzi?
Na stronie gov.pl można zapoznać się z odpowiedziami na najczęściej zadawane pytania. LINK
Źródła: Polski Alarm Smogowy, gov.pl
