Fundusz Sprawiedliwej Transformacji w rzeczywistości w całości przyczyni się do ekologicznej transformacji gospodarki Europy i jej poszczególnych państw. Ogólnym celem funduszy jest bowiem wspieranie wycofywania się z wydobycia oraz wykorzystania paliw kopalnych w gospodarce. Takie postępowanie na pewno ograniczy emisję gazów cieplarnianych, ale także zanieczyszczenie powietrza czy degradację powierzchni ziemi. Wsparcie z tego funduszu otrzymają jedynie obszary, które przygotowały zaplanowany proces odchodzenia od wydobycia lub użytkowania węgla zawierający wyraźną datę zamknięcia ostatniej kopalni.
W Polsce realizację tego procesu opisują tzw.: plany sprawiedliwej transformacji. Takie plany przygotowują jedynie regiony i tylko na szczeblu regionalnym będą rozdzielane środki z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Środki te są częścią programów rozdzielających fundusze europejskie w regionach na lata 2021-2027, czyli dawnych Regionalnych Programów Operacyjnych. W Polsce cztery regiony zaplanowały wydatkowanie tych środków: Śląsk, Dolny Śląsk, Wielkopolska oraz Łódzkie.
Wszystkie te regiony zaplanowały wydanie łącznie 3,2 mld EUR na cele sprawiedliwej transformacji. Najwięcej, bo 1,9 mld EUR z tej kwoty ma powędrować na Śląsk, gdzie ograniczane będzie górnictwo węgla kamiennego. Drugi w kolejności jest Dolny Śląsk, z 0,5 mld EUR, gdzie część tej kwoty wesprze restrukturyzację regionu wałbrzyskiego po wydobyciu węgla kamiennego, a część może wesprzeć przekształcenie zagłębia turoszowskiego – o ile zadeklarowana zostanie dla tego obszaru data zamknięcia kopalni węgla brunatnego. Po 0,3 mld EUR otrzymać może Wielkopolska i Łódzkie, gdzie dziś funkcjonują kopalnie węgla brunatnego, a ich złoża wyczerpują się.
Środki te w poszczególnych regionach rozdysponowano w bardzo różny sposób.
Województwo śląskie
Na śląsku najwięcej środków zostanie rozdysponowane na cele restrukturyzacji przedsiębiorstw oraz na wsparcie społeczne osób, które mogą stracić zatrudnienie w wyniku zmian gospodarczych. Będzie to ponad 72% wartości całego programu sprawiedliwej transformacji śląska. Pozostałe 27% zostanie wydane na inwestycje związane z ochroną środowiska.
W ramach środków przeznaczonych na inwestycje nie ma planów w zakresie efektywności energetycznej oraz zrównoważonego transportu. Prawdopodobnie uznano, że środki przeznaczone w innych priorytetach na te cele będą wystarczające. Faktycznie bowiem śląskie jest liderem wśród wszystkich regionów w ilości środków przeznaczonych na efektywność oraz jest drugie pod względem przeznaczonych środków na transport z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Prawdopodobnie dlatego fundusz sprawiedliwej transformacji dla Śląska skupia się na inwestycjach w odnawialne źródła energii oraz ochronę środowiska. Aż 309 mln EUR ma być przeznaczone na odnawialne źródła energii, a w tej kwocie większość przeznaczono na energetykę słoneczną – 248 mln EUR. Natomiast z 244 mln EUR przeznaczonych na ochronę środowiska aż 229 mln EUR dotyczy rewaloryzacji zdegradowanych terenów poprzemysłowych.
Województwo dolnośląskie
Na dolnym śląsku filozofia sprawiedliwej transformacji wyrażona w planach wydatkowania funduszy jest całkiem inna niż na Śląsku. Fundusze przeznaczone na inwestycje to nieco ponad 58% środków przeznaczonych na transformację. A zatem ok. 32% środków wesprze restrukturyzację przedsiębiorstw i przemiany społeczne na rynku pracy.
W środkach inwestycyjnych większość przeznaczona jest na efektywność energetyczną – 178 mln EUR. W tym aż 88 mln EUR to środki na poprawę efektywności budynków prywatnych. Dzięki tym środkom Dolny Śląsk będzie w latach 2021-2027 drugim w Polsce regionem intensywnej renowacji budynków, po Śląsku. Drugie co do wartości inwestycje w regionie będą dotyczyły ochrony środowiska – 55 mln EUR, w tym 45 mln EUR rewaloryzacji terenów poprzemysłowych. Dużo zostanie wydane także na zrównoważony transport – 49 mln EUR, na transport miejski, kolej i drogi rowerowe. Środki wesprą także odnawialne źródła energii – 30 mln EUR.
Województwo wielkopolskie
Jeszcze inaczej podchodzi do sprawiedliwej transformacji Wielkopolska. W tym województwie środki zostaną wydane jedynie w jego wschodniej części, w okolicach Konina. Środki przeznaczone na inwestycje dochodzą do 40% całej alokacji związanej z transformacją. Zatem 60% przeznaczone zostanie na przemiany gospodarcze w przedsiębiorstwach i społeczne na rynku pracy.
Największe środki inwestycyjne w tym województwie zaplanowano na ochronę środowiska i zrównoważony transport. Ochrona środowiska otrzyma 57 mln EUR przeznaczone mniej więcej po równo na adaptację do zmian klimatu oraz rewaloryzację obszarów zdegradowanych. Zrównoważony transport to 55 mln EUR zaplanowanych inwestycji w transport miejski oraz drogi rowerowe. Wydatki na efektywność energetyczną mogą osiągnąć 25 mln EUR przeznaczonych głównie na budynki publiczne i nowe. Wydatki na odnawialne źródła energii to będzie zaledwie 11 mln EUR, w większości na energetykę słoneczną.
Województwo łódzkie
Środki zaplanowane do wydatkowania w województwie łódzkim są podobnej wielkości jak w Wielkopolsce. Wydaje się, że podobnie także zaplanowano ich wydatkowanie. Nieco ponad 36% będzie dotyczyło inwestycji, a ok. 64% restrukturyzacji przedsiębiorstw oraz przemianom społecznym.
Najwięcej środków inwestycyjnych w tym województwie zaplanowano na transport. Ma to być ok. 39 mln EUR przeznaczonych w większości na transport miejski. W drugiej kolejności 30 mln EUR zaplanowano na odnawialne źródła energii. W tych środkach aż 26 mln EUR to będą inwestycje w energetykę słoneczną. Około 28 mln EEUR przeznaczono na efektywność energetyczną, głównie budynków publicznych. Natomiast 23 mln EUR zasili inwestycje w ochronę środowiska, a czego nieco ponad 50% rekultywację terenów zdegradowanych.
Podsumowanie
Środki przeznaczone na sprawiedliwą transformację województwa śląskiego dominują w całości Funduszu Sprawiedliwej Transformacji przeznaczonego dla Polski. Dlatego w całkowitej strukturze wydatków dominują kierunki inwestycji zaplanowane w tym województwie, tj. rewaloryzacja terenów zdegradowanych oraz odnawialne źródła energii. Przy czym rewaloryzacja jest istotna dla każdego województwa i łączna kwota z wszystkich nich na ten cel to 317 mln EUR.
We wszystkich 4 województwach silnym wsparciem cieszy się energetyka słoneczna. Łączne zaplanowano 297 mln EUR na jej wsparcie, co stanowi ponad 1/3 tego co wszystkie województwa polski przeznaczają na ten rodzaj energetyki w innych priorytetach regionalnych funduszy europejskich. Ponadto dość znaczne środki zaplanowano także w 3 województwach na transport miejski – 90 mln EUR oraz efektywność energetyczną budynków – 113 mln EUR. To cele inwestycyjne, które zdecydowanie wygrywają na dodatkowych funduszach na sprawiedliwą transformację.
Za mało informacji?
Na chronmyklimat.pl przedstawiliśmy już kilka artykułów dotyczacych funduszy europejskich na lata 2021-2027:
Fundusze europejskie na transport - część krajowa
Fundusze europejskie na transport - część regionalna
Apel o lepszą alokację funduszy unijnych
Fundusze europejskie na zieloną energię - część krajowa
Fundusze europejskie na zieloną energię - część regionalna
Fundusze europejskie na ochronę środowiska - część krajowa
Fundusze europejskie na ochronę środowiska - część regionalna
Podziękowania
Informacje o aktualnych projektach funduszy europejskich uzyskano dzięki współpracy z Ogólnopolską Federacją Organizacji Pozarządowych. Ale o lepszą alokację funduszy unijnych powstał we współpracy z Polską Zieloną Siecią.
Artykuł powstał jako element projektu "Towards Climate-neutral EU: efficient allocation of EU funds" dofinansowanego przez Program Europejskiej Inicjatywy Klimatycznej (EUKI) niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska.
