Import paliw do Polski z Rosji
Jak podało jeszcze w styczniu Forum Energii Polska potrafiła w ostatnich latach wydać nawet ponad 80 mld złotych rocznie na import paliw kopalnych z Rosji[1]. Zasiliły one głównie rynek sprzedaży węgla dla obiorców indywidualnych, rynek gazu dla potrzeb ogrzewania indywidualnego i zbiorowego domów a także przemysł np. nawozów azotowych oraz transport. Szczególnie w transporcie ponad 60% oleju napędowego, benzyn i LPG w Polsce pochodzi z Rosji, a to największy pod względem wartości segment importu paliw z tego kraju. W 2020 roku (za ten rok są ostatnie sprawdzone dane statystyczne) importowaliśmy do Polski 25,8 mln ton ropy naftowej, aby produkować z niej paliwa w krajowych rafineriach. 69,7% tej ropy pochodziło z Rosji. Dodatkowo zaimportowaliśmy do Polski 5,7 tys. m3 oleju napędowego, który w 67,9% pochodził z Rosji i Białorusi[2]. Również paliwo typu LPG było w większości importowane z Rosji - import w 2020 roku wyniósł 2,04 mln ton, a z tego 68,2% pochodziło z Rosji i Białorusi[3].
Rola Krajowego Planu Odbudowy
Krajowy Plan Odbudowy to środki dodatkowe w wysokości ok. 36 mld EUR, które powiększą pulę 131 mld EUR zaplanowanych z tradycyjnych funduszach europejskich administrowanych przez instytucje krajowe i regionalne. Komisja Europejska, wspólnie z Parlamentem Europejskim oraz Radą Europejską, głosując nad budżetem Unii Europejskiej na lata 2021-2027 zdecydowały, że 37% środków wydatkowanych za pomocą Mechanizmu Odporności i Odbudowy musi być wydatkowane na cele związane z ochroną klimatu, czyli na odchodzenie od paliw kopalnych.
Niezależnie od tego czy chcemy odejść od paliw kopalnych importowanych z Rosji, czy odejść od nich w ogóle, aby chronić klimat, dzięki kryteriom ekologicznym narzuconym przez Komisję Europejską Krajowy Plan Odbudowy istotnie wzmacnia inwestycje ekologiczne w poszczególne sektory dziś uzależnione od importowanych paliw. – zauważa dr Wojciech Szymalski, z Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju.
Odejście od węgla
Dużym problemem Polski jest wciąż zanieczyszczenie powietrza powodowane przez ponad 3,5 mln domów ogrzewanych piecami na węgiel[4]. Węgiel ten jest w większości importowany z Rosji, bo nasze polskie zasoby węgla wykorzystują elektrownie i ciepłownie systemowe. Także słaba jakość polskiego węgla obniża jego wartość jako paliwa dla pieców domowych. Dlatego projektowane fundusze europejskie krajowe i regionalne zaoferują 5,7 mld EUR na modernizację energetyczną domów i wymianę źródeł ciepła. Krajowy Plan Odbudowy doda do tych środków jeszcze ponad 3,2 mld EUR, czyli 56%.
Odnawialne źródła energii
Drugą słabością naszego kraju jest niski udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii. To niecałe 20% zarówno w elektroenergetyce jak i ciepłownictwie. W dodatku sieci elektroenergetyczne mają trudności, aby przyjąć nowe moce energetyki odnawialnej. Dlatego projektowane fundusze europejskie krajowe i regionalne przeznaczają ponad 1,2 mld EUR na przystosowanie sieci energetycznych do przyłączenia nowych instalacji odnawialnych źródeł energii. Krajowy Plan Odbudowy zwiększy te środki o ponad 0,3 mld EUR, czyli o 25%.
W dodatku dzięki planowi odbudowy przygotujemy grunt pod farmy wiatrowe na Morzu Bałtyckim (3,2 mld EUR) i wesprzemy tworzenie społeczności energetycznych (0,1 mld EUR), co zwiększy ponad dwukrotnie środki przeznaczone na odnawialne źródła energii w funduszach tradycyjnych, gdzie jest ich zaledwie 1,8 mld EUR.
W zakresie ciepłownictwa Krajowy Plan Odbudowy zwiększa pulę 1,2 mld EUR przeznaczoną w krajowym programie FENIKS na ich modernizację, o 0,4 mld EUR, czyli o 1/3. Do tego zaplanowano 0,8 mld EUR inwestycji w gospodarkę wodorową, które pomogą obniżyć zużycie gazu ziemnego głównie w przemyśle.
Energia w transporcie
Trzecim istotnym wzmocnieniem transformacji energetycznej Polski dzięki Krajowemu Planowi Odbudowy będą inwestycje w transport.
Z tradycyjnych funduszy unijnych Polska zainwestuje głównie w drogi ponad 7,3 mld EUR. Jednak w zakresie transportu drogowego tradycyjne fundusze wspierają w niewielkim stopniu wymianę pojazdów spalinowych na nisko lub zeroemisyjne czy tworzenie infrastruktury dla paliw alternatywnych. Tymczasem po polskich drogach jeżdżą głównie stare spalinowe pojazdy i jest ich coraz więcej. Inwestycje w nowe drogi spowodują, że te pojazdy będą jeździć jeszcze więcej zwiększając zużycie paliw oraz zanieczyszczenie powietrza oraz emisje gazów cieplarnianych. – obawia się dr Wojciech Szymalski z Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju.
Od 1990 r. emisje gazów cieplarnianych w transporcie w Polsce wzrosły o 205%. W największych miastach zaczęły pojawiać się także epizody nadmiernego stężenia tlenków azotu emitowanych przez silniki spalinowe[5]. Tradycyjne fundusze europejskie zainwestują w transport miejski, a więc m.in. drogi rowerowe, nowe autobusy czy stacje ładowania ok. 3,8 mld EUR, ale Krajowy Plan Odbudowy dołoży do tej kwoty dalsze 2,2 mld EUR, czyli ponad 57%. Tradycyjne fundusze zainwestują także w kolej ok. 7 mld EUR, ale Krajowy Plan Odbudowy ma dołożyć do tego ok. 3,3 mld EUR, czyli 47%. W transporcie zatem rola Krajowego Planu Odbudowy w realizacji transformacji energetycznej będzie kluczowa.
Odblokujmy KPO
Wiem jak ważna jest rola niezawisłego sądownictwa we wzmacnianiu ochrony środowiska. Dziś ta niezawisłość jest pod znakiem zapytania i blokuje to uruchomienie środków z Krajowego Planu Odbudowy przez Komisje Europejską. Po latach niepewności widać, że dostęp do niezawisłych sądów administracyjnych w zakresie realizacji inwestycji znacznie poprawił jakość środowiskową wielu inwestycji, np. ochronę przed hałasem czy budowę przejść dla zwierząt. Dlatego liczę na to, że Polska będzie miała niezawisłe sądownictwo oraz dzięki temu także Krajowy Fundusz Odbudowy. Bez KPO twarde stanowisko naszego kraju w sprawie odejścia od importu paliw z Rosji, zwłaszcza w transporcie, stoi pod znakiem zapytania. – podsumowuje dr Wojciech Szymalski z Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju.
[1] Ponad bilion złotych na import surowców energetycznych do Polski, Forum Energii, 2021: https://forum-energii.eu/pl/blog/import-paliw-kopalnych
[2] Przemysł i handel naftowy, Raport Roczny, POPiHN, 2020: https://popihn.pl/wp-content/uploads/2021/05/Raport2020_pl.pdf
[3] Raport roczny 2020, POGP: http://pogp.pl/wp-content/uploads/2021/05/POGP_2021-RAPORT_420x297_Internet.pdf
[4] Ubóstwo energetyczne w transformacji do gospodarki neutralnej klimatycznie, Fundacja InE, 2021, s. 16: http://pogp.pl/wp-content/uploads/2021/05/POGP_2021-RAPORT_420x297_Internet.pdf
[5] Czego potrzebuje transport na drodze do neutralności klimatycznej, Fundacja InE, 2021, s. 13: https://www.pine.org.pl/wp-content/uploads/2021/11/broszura-transport.pdf
Artykuł powstał jako element projektu LIFE_UNIFY dofinansowego przez instrument finansowy LIFE komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.