Mogące znacząco
„Przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko” to pojęcie wprowadzone do polskiego prawa już bardzo dawno, bo w 2001 roku. Minęło już zatem 21 lat od jego wprowadzenia i wciąż ono tam jest – w ustawie Prawo Ochrony Środowiska i pokrewnych mu aktach prawnych. Oznacza ona nie mniej, nie więcej jak tylko przedsięwzięcie, które powinno podlegać procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Jego wielkość kryteria włączenia do takiej grupy przedsięwzięć zostały określone w znacznie bardziej precyzyjnych rozporządzeniach do ustawy ustanawiającej system ocen oddziaływania na środowisko*.
Załączniki te określają wielkość i rodzaj przedsięwzięć, które będą podlegały ocenie oddziaływania na środowisko lub mogą jej podlegać. Owa wielkość i rodzaj są już określone precyzyjnie, np. „napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym nie mniejszym niż 220 kV i długości nie mniejszej niż 15 km”. Podobnie jak precyzyjnie określone są inne kryteria podlegania ocenie oddziaływania na środowisko, dla inwestycji o mniejszych parametrach, np. „przedsięwzięcie to może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony”.
Jeśli już przedsięwzięcie trafi na warsztat zespołu oceniającego jego wpływ na środowisko, to można uznać, że wpływ ten zostanie oceniony należycie, bo znów zawartość raportu zawierającego taką ocenę jest określona w ustawie dość precyzyjnie, np. „opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia, uwzględniający dostępne informacje o środowisku oraz wiedzę naukową.” Niestety wszystko to bierze w łeb, jeśli pomyślimy sobie, że dokument oceny dla przedsięwzięcia realizowany jest na zlecenie i za pieniądze osoby lub przedsiębiorstwa, która chce to przedsięwzięcie realizować. Jakie inwestycje przejdą przez tak postawione zasieki? Pierwszy morał dopowiedzcie sobie sami.
Nie czyń
„Nie czyń poważnej szkody” to z kolei pojęcie, które przeżywa swoją świetność właśnie teraz. Zostało wprowadzone do prawodawstwa Unii Europejskiej dopiero w 2021 roku, w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej ustanawiającym architekturę oraz ramy wdrażania Funduszu na rzecz Odbudowy i Odporności (na mocy którego tworzone są Krajowe Plany Odbudowy), a następnie pozostałych funduszy europejskich na lata 2021-2027**. „Cele Funduszy są realizowane zgodnie z celem wspierania zrównoważonego rozwoju […] oraz z uwzględnieniem celów ONZ dotyczących zrównoważonego rozwoju, a także porozumienia paryskiego i zasady „nie czyń poważnych szkód”” – tak mówi jedno z tych rozporządzeń.
Znów samo pojęcie nie jest na pierwszy rzut oka jasne, ale stoi za nim dość rozbudowany aparat oceny, co oznacza „brak czynienia poważnej szkody” dla środowiska naturalnego. W telegraficznym skrócie aparat ten – zwany Taksonomią*** - składa się ze stosunkowo precyzyjnych, bo opartych w wielu miejscach na konkretnych wskaźnikach czy metodach, kryteriów minimalnych lub maksymalnych określających co oznacza „brak czynienia poważnej szkody”.
Przykładowo dla inwestycji typu budowa sieci elektroenergetycznej należy zapewnić, że „Infrastruktura nie jest przeznaczona do tworzenia bezpośredniego połączenia lub rozbudowy istniejącego bezpośredniego połączenia z elektrownią, w przypadku gdy bezpośrednia emisja gazów cieplarnianych przekracza 270 g ekwiwalentu dwutlenku węgla/kWh.” Każdy typ inwestycji opisanej za pomocą tych kryteriów został określony także dużą precyzją, bo wskazano nawet kody działalności gospodarczej, które dotyczyć mogą te kryteria, tzw.: kody NACE.
Niestety Komisja Europejska przeraziła się perspektywy zastosowania tego aparatu oceny do poszczególnych inwestycji, które mogą być zgłoszone do finansowania przez potencjalnych beneficjentów. Przestraszyła się tego, że oto beneficjenci będą musieli znaleźć w konkretnym miejscu swoją inwestycję i określić, czy spełnia te precyzyjnie określone kryteria. Dlatego zamiast dokonywania oceny spełniania tej zasady przez beneficjentów, ocena ta jest wykonywana przez instytucje przygotowujące fundusze europejskie na poziomie projektów programów i priorytetów finansowania. A zatem stworzono - bardzo uznaniowe - analizy stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" na poziomie priorytetów funduszy europejskich. Ale nie tylko...
W komitetach monitorujących tworzymy tzw.: kryteria zero-jedynkowe, które mają za zadanie ocenić, czy dana inwestycje będzie spełniała zasadę „nie czyń poważnej szkody” czy nie. Jednak kryteria te tworzymy nie w oparciu o precyzyjną w swojej wymowie taksonomię inwestycji, ale o całkiem oderwane od tej precyzji pojęcia, jak np.: „W ramach prezentacji spełnienia przez projekt celów zrównoważonego rozwoju ONZ należy odnieść się do tych celów, które dotyczą danego rodzaju projektów. Należy przedstawić jak projekt wspiera działania respektujące standardy i priorytety klimatyczne UE. W ramach potwierdzenia spełnienia zasady „nie czyń poważnych szkód” należy odnieść się do zapisów ekspertyzy wykonanej na zlecenie MFiPR: „Analiza spełniania zasady „nie czyń poważnej szkody” (DNSH), w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) nr 2020/852 dla projektu dokumentu pn. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027” i zamieszczonych w niej ustaleń dla poszczególnych typów projektów. Wnioskodawca uzasadnia we wniosku o dofinansowanie spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju dla całego projektu.”
Piękne prawda? Biurokracja to dla mnie system, w którym wymaga się udowodnienia rzeczy, które nader trudno udowodnić, bo są widocznie gołym okiem i nie podlegają merytorycznej dyskusji. Odnoszę wrażenie, że Komisja Europejska chcąc uniknąć biurokracji, zabrnęła w nią dalej, niż się spodziewała i żąda dziś takich trudnych dowodów. W moim przekonaniu łatwiej byłoby bowiem uzasadnić spełnianie zasady „nie czyń poważnych szkód” dla wielu inwestycji zgłaszających się po środki z nowej perspektywy finansowej, gdyby oceniano je bezpośrednio w odniesieniu do precyzyjnych określeń zawartych w taksonomii, niż w odniesieniu do miałkich i okrągłych słów zawartych w kryteriach horyzontalnych i ocenach odniesionych do priorytetów programów finansowania. Jakie inwestycje mogą zatem przejść przez takie kryteria?
Drugi morał też oceńce sami.
---
* Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
** ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej
*** ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) 2021/2139 z dnia 4 czerwca 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 poprzez ustanowienie technicznych kryteriów kwalifikacji służących określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także określeniu, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych
