Emisje i cele planu
KLIMAT – według najnowszych szacunków polskiego NECP Tracker Polska zrealizowała cele redukcji emisji w NECP do 2020 r. (dane z polskiego NIR 2022). Chociaż emisje w 2020 r. były poniżej oczekiwanej ścieżki zaplanowanej w NECP, nadal pozostają znacznie powyżej ścieżki oczekiwanej w celu osiągnięcia celów Porozumienia Paryskiego.
Co więcej większość sektorowych celów redukcji emisji na 2020 r. osiągnięto tylko dzięki COVID-19, a prognozy na 2021 r. już przewidują wzrost emisji gazów cieplarnianych. Najgorzej wypadało rolnictwo, w którym emisje wzrosły do najwyższych poziomów od 2000 r. Jednocześnie od 2019 r. wychwytywanie gazów cieplarnianych jest znacznie niższe niż oczekiwano w NECP. To pokazuje, że kapitał naturalny i dobre praktyki w tych sektorach wymagają wzmocnienia.
Ponadto emisje CO2 z polskich instalacji objętych EU ETS – w tym z sektora lotniczego – wzrosły o 11,5% w 2021 r. w stosunku do 2020 r., wynosząc blisko 192 Mt ekwiwalentu CO2.
ENERGIA – Największy postęp we wdrażaniu NECP nastąpił w sektorze energetycznym. Polsce udało się znacząco podnieść moc zainstalowaną energii słonecznej do 8,8 GW na początku 2022 r. W porównaniu z 2021 r. nastąpił wzrost o ponad 107 proc. Większość tej nowej mocy powstała w postaci instalacji prosumenckich na dachy mieszkaniowe. Pod koniec marca 2022 r. liczba prosumentów w Polsce wzrosła do prawie miliona. Polska przekroczyła swój cel na 2020 r., jakim jest udział OZE w końcowym zużyciu energii. Było to jednak możliwe tylko dzięki statystycznej korekcie ostatecznego zużycia biomasy – krajowe statystyki z 2018 r. zostały zmienione tak, aby uwzględniały również biomasę odnawialną w budownictwie jednorodzinnym. A wzrost wykorzystania energii odnawialnej mógłby być nadal znacznie wyższy przy odpowiednich politykach i środkach. Bardzo poważnym ograniczeniem jest słabość lokalnych sieci energetycznych. Polskie prawo nadal blokuje inwestycje w energetykę wiatrową na lądzie i nie wspiera w wystarczającym stopniu zrównoważonego biogazu w rolnictwie.
Perspektywy zmian planu
REAKCJA NA UKRAINĘ – W związku z wybuchem wojny na Ukrainie, w marcu 2022 r. Polska przedstawiła bardziej ambitny plan dla energetyki niż plan NECP. Zostało to zaakceptowane przez rząd również w świetle przygotowań zmienionego NECP.
Główne punkty to:
- Większy nacisk na suwerenność energetyczną, z odnawialnymi źródłami energii jako ważnym krajowym źródłem energii. Polska planuje zwiększyć swój cel OZE z 34 GW do 51 GW w 2030 roku.
- Przyjęcie zasady „Efektywność energetyczna przede wszystkim”, z największymi oszczędnościami do osiągnięcia w budownictwie mieszkaniowym i przemyśle. Efektywność energetyczna ma być jednym z największych priorytetów finansowania UE na lata 2021-2027.
- Dywersyfikacja źródeł energii, z uwzględnieniem OZE i energetyki jądrowej.
- Rozwój sieci energetycznych i magazynów energii jako kręgosłup dla nowych źródeł energii.
- Dalsza dywersyfikacja importu paliw: embarga na paliwa rosyjskie oraz udostępnienie alternatywnych źródeł gazu i ropy naftowej. W krótkim okresie węgiel może zastąpić zużycie gazu, natomiast w dłuższej perspektywie alternatywą jest biogaz i wodór.
Utrzymanie elektrowni węglowych jako rezerwy na wypadek niedoborów gazu i dążenie do zmiany polityki klimatycznej UE w celu ułatwienia wykorzystania węgla.
Polska przygotowała również strategię renowacji budynków, która niesie ze sobą wysokie oczekiwania. Wskaźnik renowacji powinien wynosić 3,7% rocznie do 2030 r. Jednak ambicje dotyczące renowacji są związane z obecnymi w Polsce standardami budowlanymi, które są znacznie niższe niż średnia europejska.
Rekomendacje dla zmian planu
Polska nie ma ustawy klimatycznej i nie przyjęła jeszcze swojego nLTS. Ten brak perspektywy do 2050 r. pozostaje zasadniczym problemem także dla rozwoju przyszłego NECP. Chociaż rząd podjął pewne odosobnione działania – które są tylko częściowo korzystne – brakuje mu strategicznego punktu odniesienia. Aby rewizja NECP zakończyła się sukcesem, nLTS należy przygotować tak szybko, jak to możliwe.
Proces przygotowania NECP powinien również koncentrować się na:
- Ambitnym celu dotyczącym odnawialnych źródeł energii, a także skutecznym prawie i środki służące jego osiągnięciu. Rzeczywiście, Polska jest daleka od wykorzystania pełnego potencjału OZE. Lądowe instalacje wiatrowe są blokowane ze względu na „zasadę 10H” – którą należy porzucić lub ominąć. Zrównoważony biogaz otrzymuje niewielkie wsparcie finansowe na aukcjach, a jest całkowicie pomijany w polityce rolnej. I pomimo otrzymania większego wsparcia finansowego, nawet energia słoneczna jest blokowana w wielu regionach ze względu na wymagania dotyczące zarządzania energią – tj. Nie ma wystarczającej przepustowości sieci, aby umieścić więcej energii słonecznej w sieci. Wreszcie, ułatwiając realizację zasady PPA, powinna stwarzać warunki do korzystnego rozwoju prosumentów zbiorowych i biznesowych.
- Wkładzie sektora rolnictwa w redukcję emisji. Obecnie polska polityka rolna jest całkowicie oderwana od wszelkich aspektów polityki klimatycznej. Od kilku lat zmniejsza się liczba rolników ekologicznych. Wszystkie programy dla rolnictwa promują intensywną uprawę, co skutkuje większą liczbą dużych gospodarstw o dużym udziale w produkcji rynkowej, stawiając ilość przed jakością. Intensywne rolnictwo spowodowało również wzrost produkcji mięsa i wynikający z tego wzrost emisji z tego tytułu. Praktyki absorpcji gazów cieplarnianych w sektorze rolniczym są nieznane rolnikom i stosowane wyjątkowo. Dokonując rewizji NECP, Polska powinna zatem postrzegać rolnictwo jako sektor aktywnie zaangażowany w politykę klimatyczną i zawierać jasne cele i wskaźniki sektorowe, m.in. liczba gospodarstw ekologicznych, liczba instalacji biogazowych itp.
- Poprawie udziału społeczeństwa. Udział społeczeństwa podczas przygotowywania obecnego NECP był bardzo ograniczony i słabo zorganizowany. Polska powinna zwiększyć udział społeczeństwa w zrewidowanym procesie opracowywania KPEiK, zgodnie z tymi samymi zasadami, które zastosowano podczas opracowywania programów finansowania UE. Powinna się odbyć seria publicznych przesłuchań i odwróconych przesłuchań publicznych, podczas których można by usłyszeć wszystkie obietnice i wszystkie odpowiedzi na nie. Spójne sprawozdanie z konsultacji powinno być później dostępne publicznie.
- Kluczowej rola miast w osiąganiu celów NECP i transformacji energetycznej. Powierzenie władzom lokalnym i przedsiębiorstwom zarządzania lokalnymi sieciami (w przeciwieństwie do centralizacji na szczeblu krajowym, jak to ma miejsce obecnie) byłoby naprawdę korzystne dla rozwoju sieci, wdrażania odnawialnych źródeł energii i aktywizacji społeczności energetycznych.
Innym kluczowym elementem wzmocnienia lokalnych działań w zakresie klimatu i energii byłoby przesunięcie finansowania UE na poziom lokalny i regionalny.
Fundusze RRF przeznaczone na odnawialne źródła energii powinny być skierowane w większym stopniu na zdecentralizowane inwestycje w odnawialne źródła energii i społeczności energetyczne. Polski RRP zawiera wiele zielonych inwestycji i ogólnie jest bardziej ambitny pod względem środowiskowym niż tradycyjne plany polityki spójności. Jednak najwięcej pieniędzy przeznacza się na duże inwestycje krajowych firm energetycznych (m.in. morska energetyka wiatrowa i wodór), a mniej uwagi poświęca się rozwojowi instalacji prosumenckich i decentralizacji wytwarzania energii i rynku energii.
Fundusze unijne na infrastrukturę drogową należy przesunąć w stronę publicznego transportu regionalnego i lokalnego, pierszeństwo powinien mieć publiczny transport lokalny poza dużymi miastami (tj. lokalne linie autobusowe jako dojazd do dworców kolejowych). Obecne plany przewidują, że środki unijne (głównie regionalne) przeznaczone na sektor transportu będą w dużej mierze skierowane na rozwój infrastruktury drogowej – mimo że polski tabor samochodowy jest przestarzały i powoduje duże zanieczyszczenie powietrza, a transport publiczny poza dużymi miastami jest poniżej normy. I choć wzrosło finansowanie dróg, to pieniądze na transport publiczny nie – bardzo nieefektywny i szkodliwy dla środowiska sposób wydatkowania funduszy unijnych, torujący drogę dla skoncentrowanej na samochodzie wizji społeczeństwa.
W polityce transportowej należy wprowadzić zasadę „przesunięcie modalne na pierwszym miejscu”, aby uniknąć blokowania środków finansowych wyłącznie na elektryfikację transportu drogowego. Środki przeznaczone na sektor kolejowy są najwyższe w historii, ale istnieje konkretne ryzyko, że te pieniądze nie zostaną wydane efektywnie. Finansowanie przeznacza się głównie na modernizację już czynnych linii, przy czym potrzebny jest wyraźny ruch w kierunku rewitalizacji linii wcześniej nieczynnych lub budowy nowych w celu przygotowania gruntu pod przesunięcie modalne.
Autorzy: Wojciech Szymalski & Andrzej Kassenberg, ISD
Informacja krajowa z raportu "Bilans i planowanie na przyszłość: Krajowe plany energetyczno-klimatyczne jako narzędzie do osiągnięcia bezpieczeństwa klimatycznego i energetycznego." (język angielski) przygotowaniego w ramach projektu LIFE_UNIFY dofinansowanego z instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
