Emisje i cele planu
Obecny estoński NECP opiera się na planach i strategiach przyjętych przed osiągnięciem przez UE celu neutralności klimatycznej. W rezultacie cel neutralności klimatycznej do 2050 r. jest wymieniony w NECP, ale nie znajduje odzwierciedlenia w treści. Cele i środki w ramach NECP opierają się raczej na obecnym estońskim celu nLTS, tj. redukcji emisji o 80% do 2050 r. w porównaniu z 1990 r. (w 2021 r. cel neutralności klimatycznej do 2050 r. został włączony do nadrzędnej strategii estońskiej na 2035 r. nadal nie ma jasnej drogi do jego osiągnięcia).
W Estonii najbardziej kłopotliwy trend 2020 roku związany był z sektorem LULUCF. Po raz pierwszy sektor LULUCF wyemitował więcej gazów cieplarnianych (1,3 Mt ekwiwalentu CO2) niż pochłonął. Oznacza to, że sektor LULUCF w Estonii osiąga słabe wyniki nie tylko w porównaniu ze zrewidowanymi celami UE, ale także z trajektorią LULUCF określoną w KPEiK – która nakłada na sektorowy obowiązek nieemitowania więcej niż jest przechwycone (tzw. „nie debetowej”). Dokładniej, NECP ustala sektorowy pochłaniacz na poziomie -1,4 Mt ekwiwalentu CO2 w 2020 r. i -0,2 Mt ekwiwalentu CO2 w 2030 r. Istnieje wytłumaczenie tego niepokojącego rozwoju. Do 2020 r. sektor leśny i produkty z drewna blokowały więcej dwutlenku węgla niż inne wyemitowane sektory LULUCF. Jednak w 2020 r. długotrwałe ekstensywne wyręby spowodowały wzrost również emisji związanych z sektorem leśnym. Negatywne skutki tej praktyki są już oczywiste, choć oficjalna prognoza emisji gazów cieplarnianych dla sektora zakładała, że sektor LULUCF zacznie emitować gazy cieplarniane dopiero do 2031 roku.
Ze względu na wysokie ceny CO2, a także wpływ pandemii COVID-19, emisje gazów cieplarnianych z sektora energetycznego zmniejszyły się głównie dzięki ograniczeniu wykorzystania łupków naftowych w 2020 r. Jednak wstępne dane już pokazują, że trend już się odwrócił , ponieważ w 2021 r. zużyto więcej łupków naftowych.
Perspektywy zmian planu
ŁUPKI NAFTOWE – Nowy rząd utworzony w styczniu 2021 r. uzgodnił daty wycofywania energii elektrycznej z łupków naftowych (do 2035 r.) i energii (do 2040 r.). Daty te znajdują również odzwierciedlenie w Terytorialnym Planie Sprawiedliwej Transformacji (TJTP), który Komisja Europejska ma zatwierdzić jesienią 2022 roku.
Jednak prognozy osiągnięcia neutralności klimatycznej w kontekście wygaszania łupków naftowych w TJTP są orientacyjne i odnoszą się do strategicznych dokumentów politycznych – dlatego aktualizacja kluczowych dokumentów politycznych z większą ambicją jest kluczem do zapewnienia płynnego i sprawiedliwego społecznie wyjścia z łupków bitumicznych. Na razie decyzja ta nie jest ujęta w żadnym innym planie państwa, nie określono też wyraźnych ścieżek wycofywania, które mogłyby ją zagrozić w przypadku zmieniających się wiatrów politycznych (od czerwca 2022 r. trwają rozmowy na temat porozumienia koalicyjnego trzeci raz w ciągu trzech lat). Jak stwierdzono w niniejszym raporcie, brak jasnego planu wycofywania łupków naftowych sprawia, że proces jest niestabilny i zależny od wyceny CO2 i wykonalności ekonomicznej.
Wyraźny przykład pojawił się tuż po wybuchu pandemii COVID-19, kiedy poprzedni rząd zdecydował się na wsparcie finansowe budowy nowej elektrowni łupkowej, co stoi w wyraźnej sprzeczności z nowszymi celami wycofywania, a także zasada sprawiedliwej transformacji i idea znalezienia nowej perspektywy dla regionu i jego mieszkańców. Decyzja – i kolejne protesty w mediach – zostały przyćmione przez wybuch pandemii.
KLUCZOWE DOKUMENTY W RAMACH REWIZJI – Chociaż proces przeglądu estońskiego NECP jeszcze się nie rozpoczął, kilka istotnych dokumentów politycznych jest obecnie poddawanych przeglądowi.
Nadrzędna strategia estońska do 2035 r. – pierwszy oficjalny dokument, który zawiera estoński cel neutralności klimatycznej do 2050 r. – została przyjęta w 2021 r. Plan rozwoju sektora środowiskowego, w którym zostaną uwzględnione nowe cele UE, jest obecnie w przygotowaniu. Jeśli chodzi o LULUCF, wiele będzie zależeć od nowego Planu Rozwoju Lasu, który wciąż powstaje, a jest już opóźniony o dwa lata. Co ważne, dwa główne dokumenty polityczne, na których opiera się obecny estoński NECP – nLTS i plan rozwoju sektora energetycznego 2030 – są obecnie poddawane rewizji. Podczas gdy pierwsza z nich ma zostać poddana jedynie kosmetycznej rewizji, druga ma zostać przyjęta przez rząd dopiero w 2025 r., czyli po przyjęciu zmienionego NECP (2024 r.).
Jest to trudne z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że obecny scenariusz to taki, w którym pomimo istnienia wielu dokumentów politycznych regulujących estońską politykę energetyczną i klimatyczną, niektóre z nich są bardzo przestarzałe (w tym sam NECP), podczas gdy innym brakuje jasnych mechanizmów realizacji. Po drugie, fakt, że tak wiele dokumentów jest w trakcie przygotowywania – a jeden zostanie sfinalizowany dopiero w 2025 r. – sprawia, że aktualizacja NECP jest trudna, ponieważ według estońskich urzędników krajowy NECP łączy już istniejące dokumenty krajowe, zamiast tworzyć nowe informacje.
Zbliżający się proces przeglądu krajowych planów w zakresie energii i klimatu powinien być okazją do odwrócenia tej praktyki: nowe cele i środki mogłyby zatem zostać stworzone już w 2023 r., które później mogłyby zostać uwzględnione w planie rozwoju sektora energetycznego.
Rekomendacje dla zmian planu
Jasne jest, że nowe cele na 2030 r. w zakresie redukcji emisji, energii odnawialnej i efektywności energetycznej powinny zostać uwzględnione w NECP, odzwierciedlając przynajmniej zarówno zwiększone ambicje wynikające z pakietu Fit for 55, jak i RePowerEU.
W sektorze ciepłowniczym należy położyć większy nacisk na dekarbonizację systemów ciepłowniczych, pomp ciepła i innych innowacyjnych technologii – zamiast w coraz większym stopniu polegać na zasobach biomasy. Należy opracować więcej lepszych środków także dla OZE – głównie w zakresie mapowania najczęstszych barier w absorpcji energii odnawialnej i ich łagodzenia, m.in. w zakresie wsparcia finansowego, barier administracyjnych, a także programów szkoleniowych w celu przekwalifikowania siły roboczej. Należy rozszerzyć działania zwłaszcza na rzecz energii słonecznej i prosumentów, a także zachęcające do dzielenia się energią elektryczną i rozwiązania dotyczące elastyczności, które zostały tylko pokrótce opisane w obecnym KPEiK. Sektor LULUCF wymaga szczególnej uwagi, aby jak najszybciej stać się pochłaniaczem gazów cieplarnianych – w tym procesie należy wziąć pod uwagę cele związane z różnorodnością biologiczną.
Konkretnie:
1. Cele klimatyczne i bioróżnorodności powinny być podstawą planowania leśnictwa – należy odwrócić negatywny trend emisji gazów cieplarnianych z lasów. Przygotowywany plan rozwoju sektora leśnego powinien być odpowiednio zaplanowany, a ten z kolei włączony do NECP. Plany powinny zawierać jasne kryteria zrównoważonego rozwoju dla produkcji biomasy leśnej i znacznie zmniejszone wskaźniki wyrębu. Powinny one również obejmować określone dodatkowe środki ochrony różnorodności biologicznej (np. ograniczenia dotyczące wycinania zupełnego i pozyskiwania drewna na obszarach ważnych dla różnorodności biologicznej oraz objęcia większej ilości gruntów leśnych ochroną przyrody, aby osiągnąć cele strategii UE w zakresie różnorodności biologicznej
2. Obecnie w estońskim NECP nie planuje się ograniczenia emisji związanych z wydobyciem torfu i torfu wykorzystywanego w ogrodnictwie i energetyce. Istniejące przepisy pozwalają na prawie trzykrotne zwiększenie wydobycia torfu, co również zwiększy emisje. W celu uniknięcia lub zmniejszenia emisji należy dodać środki, takie jak ciągłe zalesianie, podnoszenie poziomu wody i unikanie dalszego odwadniania gleb torfowych. Konkretny plan wycofywania łupków naftowych, który obejmuje wycofywanie pośrednich dotacji dla sektora oraz coroczny plan wycofywania energii elektrycznej i energii z łupków naftowych. W obecnej umowie koalicyjnej i terytorialnym planie sprawiedliwej transformacji podane są daty wycofywania, ale należy je dodać do NECP i innych dokumentów krajowych wraz z konkretnym planem krok po kroku. Na przykład zasady polityki klimatycznej do 2050 r. (LTS) i plan rozwoju energetyki do 2035 r., które są obecnie odnawiane, a także nowe dokumenty, takie jak plan rozwoju sektora ochrony środowiska. W porównaniu z poprzednim razem, NECP powinien nie tylko opierać się na istniejących dokumentach politycznych, ale także być wykorzystywany jako okazja do otwarcia dyskusji na temat działań w dziedzinie klimatu. Przy takim podejściu udział społeczeństwa może być znaczący i może mieć rzeczywisty i użyteczny wkład.
Autorzy: Piret Väinsalu & Johanna Maarja Tiik, ELF
Informacja krajowa z raportu "Bilans i planowanie na przyszłość: Krajowe plany energetyczno-klimatyczne jako narzędzie do osiągnięcia bezpieczeństwa klimatycznego i energetycznego." (język angielski) przygotowaniego w ramach projektu LIFE_UNIFY dofinansowanego z instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
