Emisje i cele planu
Czechy nadal nie mają krajowego prawa klimatycznego, dlatego jedyne wiążące cele klimatyczno-energetyczne wynikają z odpowiedniego prawodawstwa UE.
Rok 2020 upłynął pod znakiem pandemii COVID-19 i jako taki przyniósł spadek całkowitej emisji w Czechach (bez LULUCF). Warto jednak zauważyć, że sektor LULUCF osiągnął rekordowo wysokie dodatnie emisje z powodu złego stanu czeskich lasów, spowodowanego przedłużającymi się suszami i inwazją kornika. Ogólne cele krajowe na 2020 r. zostały osiągnięte, częściowo dzięki pandemii COVID-19, a częściowo dlatego, że początkowo były ustawione bardzo nisko i nie wymagały wdrożenia wielu dodatkowych środków. Niepokojące jest jednak to, że Czechy wciąż zmagają się z ograniczeniem emisji z sektorów transportu i odpadów, które nadal mają rosnącą trajektorię. Czechy nie mają krajowych celów sektorowych dla sektorów objętych EU ETS, dlatego nie można zmierzyć ich osiągnięcia. Obecne cele UE na 2030 r. będą dla Czech większym wyzwaniem do spełnienia. Aby zrealizować nowe cele klimatyczne, czeski rząd będzie musiał znacząco zmodernizować swój NECP i od razu zacząć go wdrażać.
Jeśli chodzi o cele energetyczne, według Eurostatu udział OZE w produkcji energii elektrycznej w Czechach wyniósł w 2020 r. 15% (o jeden punkt procentowy wyższy niż rok wcześniej). To stawia Czechy na samym dole UE, a tylko cztery kraje radzą sobie gorzej. Ponadto większość produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych pochodzi z biomasy i wody, podczas gdy energia słoneczna i wiatrowa stanowią tylko 2% miksu energetycznego Czech. Krajowe cele na 2020 r. dotyczące udziału odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej zostały jednak osiągnięte, głównie dlatego, że nie zostały ustalone na ambitnych poziomach. Do pozytywów można zaliczyć spadek zużycia węgla do produkcji energii elektrycznej. W 2020 r. po raz pierwszy w historii energia jądrowa wytworzyła w Czechach więcej energii elektrycznej niż węgiel brunatny.
Perspektywy zmian planu
NOWY RZĄD I UKRAINA – jesienią 2021 r. został wybrany nowy rząd utworzony przez centroprawicową, pięciopartyjną koalicję. Podejście nowego rządu do zielonej transformacji jest dużo bardziej pragmatyczne, a co za tym idzie korzystniejsze niż poprzedniego. Dodatkowo rosyjska agresja na Ukrainę rzuciła światło na zdecydowaną potrzebę niezależności energetycznej od importowanych paliw kopalnych – a co za tym idzie – zwiększenia skali odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej, aby nadrobić dekadę zahamowania rozwoju. W rezultacie nastąpiły pewne pozytywne zmiany. Po pierwsze, rząd ogłosił plan stopniowego wycofywania węgla do 2033 r. Po drugie, przyjęto nowe przepisy, które powinny umożliwić szybsze wdrażanie odnawialnych źródeł energii, w szczególności energii słonecznej (chociaż nadal pozostaje wiele przeszkód regulacyjnych i biurokracji, zwłaszcza w przypadku energetyki wiatrowej). Po trzecie, wsparcie finansowe w coraz większym stopniu przesuwa się w kierunku OZE, a zainteresowanie konsumentów rośnie.
SPRAWY KLIMATYCZNE – w 2022 r. w Czechach odbył się pierwszy udany proces dotyczący klimatu. W sprawie Klimatická Sąd Miejski w Pradze orzekł, że odpowiednie ministerstwa nie zrobiły wystarczająco dużo, aby chronić prawa obywateli do przyjaznego klimatu. W szczególności sąd stwierdził, że zarówno NECP, jak i nLTS nie zostały spełnione i nie służyły redukcji emisji zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami Czech. Sąd orzekł zatem, że te strategiczne dokumenty powinny zostać zrewidowane, aby były zgodne z unijnym prawodawstwem klimatycznym. Jest to potencjalnie przełomowy przypadek, który w przyszłości może pozytywnie wpłynąć na czeską politykę klimatyczną.
Rekomendacje dla zmian planu
Nowe wydarzenia polityczne, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, nie znalazły jeszcze odzwierciedlenia w żadnym z czeskich dokumentów dotyczących polityki strategicznej, w tym w NECP. Istnieje głęboka potrzeba zrewidowania NECP w celu dopasowania do nowych realiów i zwiększenia jego ambicji.
Aby to zrobić zasada partnerstwa musi być przestrzegana lepiej niż w poprzednim okresie, w którym udział społeczeństwa był jedynie deklaracją.bNależy uwzględnić definicję ubóstwa energetycznego i odbiorców wrażliwych, aby zaprojektować instrumenty finansowania skierowane w szczególności do grup najbardziej narażonych.
Chociaż Czechy do tej pory radziły sobie dobrze w dystrybucji funduszy unijnych na wsparcie projektów docieplania domów i OZE, te programy finansowania nie są przeznaczone dla biedniejszych gospodarstw domowych, które są obecnie najbardziej zagrożone ubóstwem energetycznym z powodu rosnącej inflacji i cen energii. Podobnie czeski rząd powinien zacząć wykorzystywać swoje dochody z EU ETS do rekompensowania rosnących kosztów energii i walki z ubóstwem energetycznym, a nie jak do tej pory rozmywać dużą część dochodów w budżecie państwa.Należy również przewidzieć wsparcie finansowe dla społeczności ubogich energetycznie, nie tylko dla dużych przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Wreszcie, należy opracować jasny plan stopniowego wycofywania dotacji na paliwa kopalne i uwzględnić go w NECP. Instrumentalnie definicja subsydiów na paliwa kopalne w NECP powinna zostać poszerzona, aby odzwierciedlić rzeczywisty zakres subsydiów i koncesji, jakie przemysł kopalny otrzymuje w Czechach.
Autor: Katerina Davidova, CDE
Informacja krajowa z raportu "Bilans i planowanie na przyszłość: Krajowe plany energetyczno-klimatyczne jako narzędzie do osiągnięcia bezpieczeństwa klimatycznego i energetycznego." (język angielski) przygotowaniego w ramach projektu LIFE_UNIFY dofinansowanego z instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej.
