Emisje i cele planu
W 2019 r. całkowita emisja gazów cieplarnianych, bez uwzględnienia pochłaniania przez pochłaniacze, wyniosła w Chorwacji 23,605 kt CO2-eq, co oznacza redukcję emisji o 24,05% w stosunku do roku 1990 (31,387 kt CO2-eq). Sektor energetyczny jest odpowiedzialny za największą część emisji (około 69,6 %), spowodowanych głównie spalaniem paliw kopalnych; następnie procesy przemysłowe (11,6 %), rolnictwo (11,4 %) - które jednak zmniejsza się w porównaniu z 1990 r., oraz sektor odpadów (7,4 %) - który odnotował największy wzrost w porównaniu z rokiem bazowym 1990.
Jeśli chodzi o cel odnawialnych źródeł energii Chorwacja miała 31,02% energii z OZE w 2020 r. w zużyciy końcowym energii brutto, z czego udział energii elektrycznej wynosił 53,82%, a ogrzewania i chłodzenia 36,9%. W 2020 r. osiągnięto wzrost o 2,56 punktu procentowego w porównaniu z 2019 r., co prawdopodobnie przypisuje się wzrostowi produkcji energii elektrycznej z OZE (4,04 punktu procentowego) i wzrostowi wykorzystania energii z OZE w transporcie (0,74 punktu procentowego).
Dane te nie są jednak jeszcze związane z wdrożeniem środków NECP - wokół których jest bardzo mało publicznie dostępnych danych. Niemniej jednak ze wstępnej analizy wynika, że kilka środków przewidzianych pierwotnie w ramach NECP znalazło się również w krajowym planie naprawy i odporności (RRP) jako reformy lub środki inwestycyjne. Zgodnie z dostępnymi danymi w przypadku kilku z tych planowanych środków - w tym gospodarki odpadami i gospodarki wodnej oraz zaproszenia do składania wniosków w sprawie renowacji energetycznej wielorodzinnych budynków prywatnych - otwarto zaproszenia do otrzymania środków z RRF, natomiast w przypadku innych środków - renowacji energetycznej budynków publicznych, programu renowacji energetycznej budynków zabytkowych lub sieci ciepłowniczych i sieci przesyłu energii elektrycznej - nadal daleko do realizacji. Kilka innych działań w ramach NECP, które nie są częścią RRP - w tym działania na rzecz ograniczenia emisji gazów fluorowanych i zachęty do stosowania energooszczędnych pojazdów - jest finansowanych z puli pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży uprawnień do emisji w ramach ETS w drodze aukcji.
W przypadku większości tych zaproszeń nie oszacowano przewidywanych skutków (pod względem oszczędności energii lub redukcji emisji) ani ich wkładu w realizację celów krajowych. Ogólnie rzecz biorąc, Chorwacja jest zatem opóźniona we wdrażaniu środków w ramach NECP.
Perspektywy zmian planu
WSPARCIE DLA LNG - Według informacji wewnętrznych Ministerstwo nie rozpoczęło jeszcze prac przygotowawczych do procesu rewizji NECP 2023. Obecnie jest ono głównie zajęte pracami nad pomocą techniczną dla REPowerEU.
Jeśli chodzi o pomoc techniczną w ramach RePower EU, wszystkie państwa członkowskie otrzymają ogólne wsparcie w zakresie analizy obszarów uzależnienia od źródeł energii oraz identyfikacji najbardziej odpowiednich inwestycji i reform na poziomie krajowym. Spośród 8 możliwych obszarów wsparcia szczegółowego, Chorwacja wnioskowała o wsparcie dla:
- Zwiększenia przepustowości swojego terminalu LNG (nie ma go już na liście PCI - więc źródło finansowania jest niejasne) oraz systemu przesyłu gazu z terminalu do szerszego regionu;
- Przyspieszenie działań w ramach swojej strategii wodorowej oraz przyspieszenie projektów dotyczących współpracy regionalnej w zakresie wodoru w przemyśle.
Pomimo wyzwań związanych z analizą strony popytu na efektywność energetyczną, pozwoleniami na odnawialne źródła energii lub wprowadzeniem dachowych instalacji słonecznych, rząd chorwacki nie zwrócił się o pomoc techniczną w tych obszarach.
Rekomendacje dla zmian planu
W Chorwacji dokumenty dotyczące polityki i strategii w dziedzinie energii i klimatu są zazwyczaj opracowywane i przyjmowane bez żadnej prawdziwej strategii lub pomysłu na to, jaki powinien być ich cel. Często są one opracowywane jedynie w celu wypełnienia zobowiązań Chorwacji jako państwa członkowskiego UE lub jako warunek wstępny otrzymania funduszy unijnych, bez ambicji rzeczywistego zmniejszenia emisji lub osiągnięcia neutralności klimatycznej.
Aby upewnić się, że rewizja NECP zapewni możliwość odwrócenia tego trendu, zalecamy:
1. Uczynienie procesu rewizji NECP w pełni przejrzystym i partycypacyjnym. Szerszy udział ekspertów i odpowiednich przedstawicieli społeczeństwa powinien być zagwarantowany podczas procesu przygotowania i opracowywania, a także w celu monitorowania i oceny jego realizacji.
Obecnie tak nie jest, ponieważ wiele polityk i planów dotyczących klimatu i energii jest opracowywanych bez znaczącego udziału społeczeństwa. Na przykład obecny NECP i nLTS zostały opracowane przez konsultantów bez szerszych konsultacji ze społeczeństwem lub odpowiednimi ekspertami. Po zakończeniu prac rząd rozpoczął proces konsultacji publicznych, który był bardzo krótki - poniżej minimum prawnego - pod pretekstem konieczności przyjęcia dokumentu w określonym terminie. Znaczna większość uwag wyrażonych podczas (bardzo krótkich) konsultacji została odrzucona jako nieistotna.
2. Poprawa monitorowania wdrażania NECP. Chorwacja posiada obecnie grupę roboczą, która monitoruje wdrażanie NECP - w jej skład wchodzą jednak wyłącznie członkowie innych ministerstw lub agencji rządowych, bez ekspertów zewnętrznych. Ponadto obecna grupa robocza de facto nie ma możliwości monitorowania realizacji, a zatem ostrzegania, gdy cele nie są osiągane. Sytuacja ta może ulec poprawie poprzez dostarczenie grupie monitorującej jasnego planu pracy z kamieniami milowymi i oczekiwanymi wartościami wskaźników w latach 2025 i 2030 - jej rolą powinno być wówczas informowanie o postępach. Obowiązkiem ministerstwa odpowiedzialnego za NECP byłoby wówczas dostarczenie danych grupie monitorującej, przedstawienie tego, co zostało zrobione i raportowanie postępów w zakresie poszczególnych wskaźników. Dodatkową motywację mógłby przynieść również regularny audyt KE (tak jak ma to miejsce w przypadku sprawozdawczości ESIF).
3. Poprawa spójności polityki. Dokumenty, które powinny być ze sobą spójne - jak w przypadku NECP, nLTS, RRP i strategii energetycznej - często mają sprzeczne dane i działania. Na przykład tylko kilka działań zaplanowanych w ramach NECP będzie również finansowanych w ramach RRP; a kilka nowych działań planuje się w ramach nowych programów operacyjnych (polityka spójności). Innym przykładem jest porównanie między ustawą o energii odnawialnej a ustawą o rynku energii - mają one sprzeczne definicje tego, kto może być częścią wspólnot energetycznych, a także mikro, małych i średnich przedsiębiorstw.
Istnieją dwa główne wytłumaczenia tego braku spójności między dokumentami. Jednym z nich jest to, że procesy opracowywania są zbyt pospieszne; drugim to, że wszystkie te plany są opracowywane przez różne zestawy ekspertów zewnętrznych, którzy nie komunikują się ze sobą. Ponownie, szersza dyskusja publiczna i bardziej przejrzysty monitoring rozwiązałyby ten problem.
4. Uproszczenie i wyjaśnienie procedur w celu wzmocnienia pozycji obywateli. Obecne ramy prawne są zbyt skomplikowane, a procedury zbyt złożone, aby obywatele mogli stać się aktywną częścią transformacji energetycznej. Na przykład procedura uzyskiwania przez obywateli niezależności energetycznej jest uciążliwa, a cały proces jest kosztowny i długi (może trwać nawet rok). Obywatele są często zdezorientowani co do procedur wydawania pozwoleń na wbudowanie małych elektrowni słonecznych i często nie wiedzą, która instytucja jest odpowiedzialna za co. Ponadto wiele przepisów nie jest jasno określonych w ramach prawnych, a rząd często zwleka z wydaniem rozporządzeń cząstkowych.
Jeśli chodzi o bardziej konkretne działania, NECP powinien zatem obejmować:
- Uproszczenie procedur wydawania pozwoleń na odnawialne źródła energii dla obywateli - to przyspieszyłoby proces transformacji energetycznej i uprościło wezwania do instalacji OZE;
- Częstsze wezwania do energooszczędnej renowacji zasobów budowlanych, zwłaszcza w przypadku rodzinnych gospodarstw domowych;
- Więcej uwagi i inwestycji w przekwalifikowanie pracowników.
Autor: Miljenka Kuhar, DOOR
Informacja krajowa z raportu "Bilans i planowanie na przyszłość: Krajowe plany energetyczno-klimatyczne jako narzędzie do osiągnięcia bezpieczeństwa klimatycznego i energetycznego." (język angielski) przygotowaniego w ramach projektu LIFE_UNIFY dofinansowanego z instrumentu finansowego LIFE Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej.
